بلوک عصبی یک روش برای کنترل و کاهش درد است. با تزریق داروها، تکانههای عصبی از دسترس سیستم عصبی مرکزی منع شده و در نتیجه درد کاهش مییابد. با این حال، ممکن است در منطقه مورد نظر، احساس بیحسی، کرختی یا سوزنزدگی رخ دهد. در بلوک عصبی جراحی، با تخریب عصبهای مورد نظر، انتقال تکانهها به سیستم عصبی مرکزی ممانعت میشود. همچنین، لازم به ذکر است که این تکنیک باید توسط پزشک ماهر و مجرب انجام شود.
کاربردهای بلوک عصبی
بلوکهای عصبی معمولا به منظور جلوگیری یا کنترل درد استفاده میشود و دارای مزایایی نسبت به روشهای دیگر درمان درد میباشند. پزشک شما ممکن است انسداد عصبی را برای شرایط زیر توصیه کند:
- درد ناشی از زایمان
- درد قبل، حین و بعد از جراحی مانند تعویض مفصل زانو
- درد ناشی از سرطان
- درد ناشی از آرتریت
- کمردرد یا سیاتیک
- سردرد میگرنی
- سندرم درد منطقهای مزمن
- گردن درد ناشی از فتق دیسک
- درد فانتوم یا خیالی
- درد طولانی مدت ناشی از عفونت زونا
- درد ناشی از اسپاسم در رگهای خونی
- تعریق بیش از حد (هیپرهیدروزیس)
- سندرم رینود
از بلوک عصبی همچنین میتوان به عنوان یک راهکار تشخیصی برای مشخص کردن منشا درد استفاده کرد. در واقع با بررسی تاثیر بلوک بر درد، پزشک قادر خواهد بود تا دلیل درد و نحوه درمان را تعیین کند.
انواع بلوکهای عصبی
درد در هر نواحی خاصی از بدن به بلوکهای عصبی متفاوتی نیاز دارد که این موارد به شرح زیر است:
بلوک عصبی اندام فوقانی (شبکه بازویی)
- اینتراسکالن (شانه، ترقوه یا بازو)
- سوپراکلاویکولار (بازو)
- اینفراکلاویکولار (آرنج و پایین)
بلوکهای عصبی صورت
- سه قلو (صورت)
- افتالمیک یا چشمی (پلک و پوست سر)
- بلوک سوپرا اوربیتال (پیشانی)
- بلوک فک بالا
- بلوک اسفنوپالاتین (بینی و کام)
بلوکهای عصبی گردن و کمر
- سرویکال اپیدورال (گردن)
- اپیدورال قفسه سینه (بالای کمر و دندهها)
- اپیدورال لامبر (کمر و باسن)
بلوکهای عصبی قفسه سینه و شکم
- پاراورتبرال (سینه و شکم)
- بین دندهای (سینه و دنده)
- پایین شکم
بلوک عصبی اندام تحتانی
- شبکه هیپوگاستریک (ناحیه لگن)
- شبکه لامبر (جلوی ساق، ران، زانو و زیر زانو)
- فمورال (تمامی قسمت جلوی ران، بیشتر قسمتهای مفصل ران، زانو و لگن، اغلب برای تعویض مفصل زانو مورد استفاده قرار میگیرد)
- عصب سیاتیک (پشت پا، ساق پا، مچ پا و قسمت پایینی پا) که شامل بلوک عصبی پوپلیتائال (زیر زانو) است.
بلوک عصبی غیرجراحی
- اپیدورال: این دارو در خارج از نخاع جهت بیحس کردن شکم و اندامهای تحتانی برای بیمار تزریق میشود. اپیدورال از رایجترین داروهای بلوک عصبی است و در اغلب مواقع برای بی دردی زایمان طبیعی کاربرد دارد.
- بیحسی نخاعی (اسپاینال): داروی بی حسی در مایع اطراف نخاع تزریق میشود.
- محیطی: دارو در اطراف عصبی که منجر به درد میشود، تزریق خواهد شد.
بلوکهای عصب جراحی
- بلوک سمپاتیک: بلوک سمپاتیک درد را در یک ناحیه خاصی از بدن مسدود میکند. این مورد میتواند برای درمان تعریق بیش از حد در نواحی خاصی از بدن به کار گرفته شود.
- نورکتومی: عصب محیطی که دچار آسیبدیدگی شده باشد با جراحی از بین میرود. این روش درمانی تنها در مواقع نادر که درد مزمن شده است، کاربرد دارد، در واقع زمانی که هیچ روشی برای درمان موثر نبوده است.
- ریزوتومی: ریشه عصبی که از ستون فقرات خارج میشود و ادامه پیدا میکند با جراحی از بین میرود. این شرایط ممکن است برای بیماریهای عصبی عضلانی مانند دایپلژی اسپاستیک یا فلج مغزی اسپاستیک کاربرد داشته باشد.
پیشگیری
آمادگی خاصی برای انجام بلوک عصبی لازم نیست. میتوانید قبل از آن به طور معمول غذا و نوشیدنی مصرف کنید. اما باید از مصرف داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن تا ۲۴ ساعت پس از انجام بلوک عصبی خودداری کنید. اگر از داروهای رقیق کننده خون مثل آسپرین، هپارین یا وارفارین استفاده میکنید، حتماً قبل از انجام بلوک عصبی به پزشک خود اطلاع دهید.
در صورتی که بلوک عصبی به منظور عمل جراحی انجام میشود، ممکن است نیاز باشد که دستورالعملهایی قبل از عمل را رعایت کنید که پزشک متخصص درد به شما میدهد. این دستورالعملها ممکن است شامل ناشتا بودن برای ۶ تا ۱۲ ساعت قبل از عمل جراحی باشد.
قبل از عمل جراحی حتماً با پزشک خود درباره این دستورالعملها مشورت کنید. همچنین، باید کسی در کنار شما باشد که شما را پس از پایان درمان همراهی کند و نباید پس از درمان بلوک عصبی تنها به خانه برگردید.
روش انجام بلوک عصبی
بهطور کلی روش بلوک عصبی شامل موارد زیر است:
- پوست اطراف محل تزریق کاملا تمیز میشود.
- از بیحس کننده موضعی برای بیحس کردن ناحیه محل تزریق استفاده میشود.
- پس از بیحس شدن ناحیه مورد نظر، پزشک با کمک سونوگرافی، فلوروسکوپ و… سوزن را در ناحیه مورد نظر وارد میکند تا سوزن در محل درست وارد شود.
- پس از تایید قرارگیری صحیح سوزن، پزشک داروی بیهوشی را تزریق میکند.
- سپس به اتاق ریکاوری منتقل میشوید تا مدتی تحت نظر باشید.
- اگر بلوک عصبی جهت راهکارهای تشخیصی مورد استفاده قرار گرفته باشد، پزشک از شما سوال میکند که آیا درد کمتر شده است یا خیر.
بهطور کلی پروسه این روش درمانی کمتر از ۳۰ دقیقه طول میکشد.
ماندگاری بلوک عصبی
ماندگاری بسته به اینکه بلوک به چه هدفی انجام گرفته، متفاوت است. گاهی بین ۸ تا ۳۶ ساعت بلوک عصبی باقی میماند، احساسات و حرکت در این قسمت از بدن بهتدریج برمیگردد. در برخی از مواقع ممکن است پزشک از کاتتر برای ارائه داروهای بی حسی بهصورت مداوم در طی دو تا سه روز پس از جراحی برای بیمار استفاده کند. به این صورت که یک لوله کوچک در زیر پوست نزدیک عصب قرار میگیرد. پمپ در این قسمت متصل میشود و داروی بیحسکننده بهصورت مداوم برای مدت زمان خاصی تزریق خواهد شد.
بهطور کلی اکثر بلوکهای عصبی جراحی، دائمی است. در اغلب مواقع جهت دردهای مزمنی که با هیچ راهکار درمانی بهبود پیدا نمیکند، کاربرد دارد مانند درد سرطان یا سندرم درد منطقهای مزمن. بهطور مثال در این روش ممکن است با قطع کردن عصب یا آسیب وارد کردن به آن با جریانهای الکتریکی کوچک، الکل، فنل و یا انجماد فریزر، مانع از ایجاد احساس در آن قسمت از بدن شوند. با این حال تمامی این روشها ممکن است دائمی نباشند. گاهی تنها تا چندین ماه باقی میماند؛ چرا که، عصب میتواند مجدد رشد و خود را ترمیم کند. زمانی که عصب خود را ترمیم کند، درد بازمیگردد.
این روش درمانی بسیار ایمن است؛ اما، مانند هر روش دیگری ممکن است خطرات و عوارض احتمالی را به همراه داشته باشد. با این حال عوارض کمتری نسبت به روشهای درمانی دیگر دارد. عوارض احتمالی عبارتند از:
- عفونت
- کبودی
- خونریزی
- حساسیت در محل تزریق
- بلوک عصب اشتباه
- سندرم هورنر که منجر به افتادگی پلک و کاهش اندازه مردمک هنگام تحت تاثیر عصب بین مغز و چشم میشود.
- آسیب به اعصاب (بسیار نادر)
- اوردوز (نادر)
ناحیهای که مسدود شده است ممکن است تا ۲۴ ساعت بیحس یا ضعیف باشد. در طول این مدت، احتمالاً نمی توانید تشخیص دهید که درد دارید یا خیر. نباید چیزهای خیلی گرم یا سرد را روی ناحیه مورد نظر قرار دهید و یا جریان خون را در ناحیه قطع کنید. اگر بی حسی یا ضعف بعد از ۲۴ ساعت برطرف نشد، باید با پزشک خود تماس بگیرید.
نتیجه
گزینههای مختلفی برای تسکین درد وجود دارد. با پزشک خود صحبت کنید تا بیشتر در مورد مزایا و معایب هر گزینه برای مدیریت درد مطلع شوید. پزشک و متخصص بیهوشی به شما در تصمیمگیری برای انجام روش بلوک عصبی کمک خواهند کرد. از بلوک عصبی همچنین میتوان به عنوان یک راهکار تشخیصی برای مشخص کردن منشا درد استفاده کرد. در واقع با بررسی تاثیر بلوک بر درد، پزشک قادر خواهد بود تا دلیل درد و نحوه درمان را تعیین کند.
سوالات متداول
چه داروهایی در بلوک عصبی استفاده میشود؟
بلوک عصبی شامل تزریق دارو روی اعصاب یا نزدیک آن است. داروهایی که تزریق میشود شامل بیحس کنندههای موضعی، استروئیدها و مواد افیونی است. در برخی موارد درد شدید حتی لازم است عصب را با تزریق فنل، اتانول خالص یا با استفاده از سوزنهایی که اعصاب را منجمد یا گرم می کنند، از بین ببریم.
چگونه میتوان تاثیر بلوک عصبی را سریعتر از بین برد؟
- استفاده از ترفندهایی برای از بین بردن سریعتر تاثیر بیحسی
- پوست خود را ماساژ دهید. در صورت عدم وجود تورم، از کمپرس گرم برای کمک به افزایش جریان خون در ناحیه آسیب دیده استفاده کنید.
- فعال باشید.
- چرت بزنید.
- یک تزریق دیگر انجام دهید.
زمانی که اثر بلوک عصبی از بین میرود چه احساسی خواهیم داشت؟
ممکن است کمی گرفتگی صدا، افتادگی پلک فوقانی، احتقان بینی و قرمزی چشم را تجربه کنید. این اثرات با از بین رفتن بلوک از بین می روند. در صورتی که این علائم بیش از ۲۴ ساعت پس از جراحی شما همچنان باقی ماند، به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است کمی ناراحتی تنفسی را تجربه کنید.
بعد از بلوک عصبی چگونه بخوابیم؟
اگر شما بلوک شانه یا بازو را انجام دادهاید، برای جلوگیری از غلتیدن روی بازوی بیحس هنگام خواب، میتوانید از یک بالش زیر بازوی خود استفاده کنید. این کار به شما کمک میکند تا بر روی بازوی بیحس فشاری نیافتید و از آن صحیح حمایت کنید.
اگر شما در حال حاضر گچ یا پانسمان محکمی دارید، مهم است که به طور منظم و هر چند ساعت یکبار رنگ انگشتان خود را بررسی کنید. بررسی رنگ انگشتان به شما کمک میکند تا هرگونه تغییر در رنگ آنها را تشخیص داده و به مشکلات عروقی یا عدم عرضه خون در انگشتانتان توجه کنید. اگر تغییرات قابل ملاحظهای در رنگ انگشتانتان مشاهده میکنید، حتماً با پزشک خود تماس بگیرید و اوضاع را به او گزارش دهید.
آیا میتوانیم بعد از بلوک عصبی راه برویم؟
پس از بلوک عصبی، میتوانید خیلی زود به خانه برگردید. باید کسی همراهتان باشد که شما را به خانه ببرد، چرا که ممکن است بسته به محل تزریق دچار بیحسی باشید و نتوانید راحت راه بروید. باید یک روز کامل استراحت کنید و در این یک روز باید کسی باشد که از شما مراقبت کند.
بعد از تزریق بلوک عصبی چه انتظاراتی میتوانیم داشته باشیم؟
بلافاصله پس از تزریق، ممکن است در پاها یا دستهای خود احساس سنگینی یا بیحسی کنید. ممکن است درد شما از بین برود یا کمتر شود، که به خاطر اثر بیهوشی موضعی است و تنها چند ساعت طول میکشد.
هر چند وقت یکبار میتوانیم تزریق بلوک عصبی انجام دهیم؟
بسته به توصیه پزشک میتوان تزریق بلوک عصبی را در هر نقطه بین سه تا شش بار در یک دوره ۱۲ ماهه انجام داد. هرچه زودتر شروع به دریافت بلوکهای عصبی کنید، احتمال موفقیت آن، به ویژه هنگامی که با سایر روشهای درمان مانند فیزیوتراپی ترکیب شود، بیشتر خواهد بود.