در اصطلاح پزشکی، وقوع درد در استخوان دنبالچه را به عنوان کوکسیدینیا شناخته میشود. استخوان دنبالچه یک استخوان هرمی است که در انتهای ستون فقرات قرار دارد و ممکن است شکستگی یا کوفتگی داشته باشد. این استخوان از اتصال ۲ تا ۵ مهره به وجود میآید. هنگامی که استخوان دنبالچه یا رباطها و عضلات اطراف آن کشیده یا آسیب ببینند، ممکن است درد دنبالچه یا کوکسیدینیا ایجاد شود. دردهای مربوط به استخوان دنبالچه در اکثر موارد در چند هفته یا ماه بهبود مییابند؛ اما گاهی اوقات ممکن است به مدت طولانیتری ادامه یابند و توانایی فرد برای انجام فعالیتهای روزمره را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. این مقاله به علائم، علل و روشهای درمان درد دنبالچه پرداخته است. مهم است به یاد داشته باشید که هنگام تلاش برای رفع درد دنبالچه، بهتر است به یک پزشک متخصص درد، با تجربه و ماهر مراجعه کنید. این پزشک با روشهای درمانی آشنا است و میتواند عوارض جانبی روشهای درمانی را به حداقل برساند.
خدمات تخصص ارائه شده توسط دکتر حسین عدلخو-فوق تخصص درد در کلینیک درد نفس
لازم به ذکر است کلیه خدمات بدون نیاز به ببهوشی،بستری و جراحی و فقط با بیحسی موضعی و با استفاده از به روزترین و بهترین دستگاههای روز دنیا میباشد:
- RF (رادیو فرکوئنسی)
- اوزون تراپی
- بلاک عصبی
- تزریق ژل
- تزریق PRP و سلولهای بنیادی
- تزریق بوتاکس
- لیزر پرتوان درد (PLP)
دلایل اصلی درد دنبالچه
دلایلی زیادی برای درد دنبالچه وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
آسیب دیدن استخوان دنبالچه
استخوان دنبالچه گاهی در اثر وارد شدن ضربهای محکم به انتهای ستون فقرات، آسیب میبیند. برای نمونه، لگد خوردن تصادفی در ورزشهای تماسی میتواند علت درد دنبالچه باشد. از پشت زمین خوردن نیز یکی از دلایل شایع آسیب دیدن و در نتیجه درد دنبالچه است.
کشیدگیهای مکرر
اگر مرتب ورزشهایی مانند دوچرخهسواری یا قایقرانی انجام بدهید، چون برای انجام این ورزشها مدام باید رو به جلو خم شوید و انتهای ستون فقرات کشیده میشود، ممکن است دچار درد دنبالچه بشوید.
حالت اندامی نامناسب
وقتی مدتی طولانی، مثلاً هنگام کار کردن یا رانندگی، با وضعیتی نامناسب بنشینید، فشار بسیار زیادی به استخوان دنبالچه وارد میشود. این فشار ناراحتی و دردی را ایجاد میکند که هرچه مدت بیشتری در این وضعیت بنشینید، شدیدتر میشود.
داشتن اضافه وزن یا کمبود وزن
چاق بودن یا اضافه وزن داشتن، فشار شدیدی را هنگام نشستن به استخوان دنبالچه وارد میکند. در نتیجه استخوان دنبالچه درد میگیرد یا درد قبلی دنبالچه تشدید میشود.
پیر شدن
دیسکهای کوچک غضروفی، بافتهای محکم و منعطفی هستند که به نگهداشتن استخوان دنبالچه کمک میکنند. این دیسکها به موازات افزایش سن ساییده میشود و تحلیل میرود. همچنین استخوانهای تشکیلدهنده دنبالچه بیشتر به هم فشرده میشود. در نتیجه فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد میشود و درد دنبالچه شروع میشود.
زایمان
زایمان یکی از شایعترین دلایل درد دنبالچه است. استخوان دنبالچه در سه ماهه سوم بارداری منعطفتر و نرمتر میشود که در اثر ترشح هورمون بوده و باعث آسیب پذیری ناحیه بین استخوان خارجی و دنبالچه می شود. در نتیجه استخوان دنبالچه و ستون فقرات بالای آن میتواند به راحتی در طول زایمان حرکت کند و خم شود تا خروج و تولد نوزاد ممکن شود. این فرآیند طبیعی باعث انقباض بیشتر عضلات آن ناحیه می شوند و در نهایت سبب تشدید فرآیند التهاب پذیری و درد می گردد. گاهی اوقات زایمان باعث میشود که عضلات و رباطهای دور استخوان دنبالچه بیش از حد کشیده شود و در نتیجه درد دنبالچه شروع شود. رباط به بافت کشسان متصلکننده استخوانها گفته میشود.
عفونت
عفونت کردن پایه یا بافت نرم ستون فقرات نیز عارضه نادری است که میتواند علت درد دنبالچه باشد. آبسه پیلونیدال، کیست دردناک و مملو از چرکی است که معمولاً در شکاف باسن ایجاد میشود و یکی از دلایل نادر درد دنبالچه است.
سرطان
سرطان یکی از دلایل نادر درد دنبالچه است. سرطان استخوان یا سرطانی که از نقطه دیگری از بدن شروع شده و سپس در استخوان منتشر شده یا اصطلاحاً متاستاز داده است، میتواند علت درد دنبالچه باشد.
علائم درد دنبالچه
درد و حساسیت به لمس در ناحیه بالای باسن اصلیترین علامت درد دنبالچه است. درد دنبالچه عموماً به شکل زیر حس میشود:
- درد اکثر اوقات خفه، عمیق و سنگین است، اما گاهی تیز و تیرکشنده میشود.
- نشستن، تغییر حالت از وضعیت نشسته به ایستاده و ایستادن طولانیمدت درد را شدیدتر میکند.
- درد، خوابیدن و انجام کارهای روزمرهای مانند رانندگی یا خم شدن را بسیار سخت میکند.
- احساس درد و فشار در ناحیه دنبالچه
- درد شدید در صورت نشستن طولانی مدت
- درد در هنگام حرکت رودهها
- درد در هنگام رابطه جنسی
- علائم روحی و روانی مانند افسردگی، اضطراب و کم خوابی
میزان و عوامل شیوع درد دنبالچه
- درد دنبالچه ۵ مرتبه در زنها شایعتر است.
- این درد در افراد بالغ شایع تر از اطفال است.
- افراد چاق سه برابر بیش تر در معرض خطر درد دنبالچه هستند.
- افرادی که روند تندی در افزایش وزن دارند، احتمال آسیب بیشتری دارند.
تشخیص درد دنبالچه
با بررسی شرح بیمار از درد خود و انجام معاینه فیزیکی، پزشک متخصص درد میتواند نتایج اولیه خود را درباره درد دنبالچه بدست آورد. همچنین، پزشک ممکن است از سابقه تروما یا آسیب قبلی بیمار استفاده کند و مربوطه را پرسش کند. در نهایت، به منظور بررسی دقیقتر و تأیید تشخیص خود، پزشک ممکن است تجویزاتی از روشهای تشخیصی مانند روشهای عکسبرداری انجام دهد.
روشهای تصویربرداری مانند تشدید پرتو ایکس و سی تی اسکن برای تشخیص شکستگی در استخوان دنبالچه استفاده میشوند. همچنین، امآرآی و اسکن استخوانی برای بررسی سرطان و التهابات استخوانی نیز استفاده میشوند. این روشهای تشخیصی به پزشک متخصص درد کمک میکنند تا اطلاعات دقیقتری درباره وضعیت استخوان دنبالچه و مشکلات مرتبط با آن بدست آورد.
درمان درد دنبالچه
اکثر بیماران بدون انجام هیچ درمانی از درد دنبالچه خلاص میشوند. از میان آنها، بیمارانی هم هستند که به درمان نیاز دارند. درمانهای خانگی برای تسکین درد نود درصد ۹۰% از بیماران کافی است.
درمانهای خانگی
درمانهای خانگی درد دنبالچه عبارت است از:
- مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID) مانند ایبوپروفن برای کاهش درد و ورم
- کاهش زمان نشستن
- حمام آب داغ برای شل کردن عضلات و تسکین درد به مدت ۲۰ دقیقه
- مصرف شل کننده های عضلانی
- استفاده از کوسن ژلی سهگوش یا بالشتک طبی دوناتیشکل دنبالچه هنگام نشستن
- مصرف ملین برای کاهش درد هنگام اجابت مزاج
- پوشیدن لباس های راحت
- انجام دادن نرمشهای کششی و تقویتی عضلات کمر و لگن
- گذاشتن پکهای سرد یا گرم روی کمر: چند بار در روز از کمپرس استفاده کنید و هر بار پک را بیش از ۳۰-۲۰ دقیقه روی کمر نگذارید.
- پوشیدن لباسهای گشاد و راحت
درمانهای سر پایی
درمانهای سرپایی درد دنبالچه عبارت است از:
- درمان غیر تهاجمی بلوک عصب موضعی: بلوک عصب دنبالچه با استفاده از داروهای بیحسی و استروئیدها توسط متخصص درد برای کاهش التهاب انجام میشود.
- ماساژدرمانی: ماساژ معمولاً درد را فقط برای مدت کوتاهی تسکین میدهد.
- حرکات کششی و اصلاح حالت اندامی تحت نظارت متخصص فیزیوتراپی
عمل جراحی
عملهای جراحی زیر نیز برای درمان درد دنبالچه انجام میشود:
- کوکسیژکتومی جزئی: در این عمل جراحی، بخشی از استخوان دنبالچه برداشته میشود. این عمل به ندرت ضرورت مییابد.
- کوکسیژکتومی کامل: در این عمل، جراح تمام استخوان دنبالچه را برمیدارد. این عمل به ندرت ضرورت مییابد.
دوران بهبود کوکسیژکتومی چند ماه تا یک سال طول میکشد. متأسفانه هیچ تضمینی وجود ندارد که درد حتی پس از برداشتن استخوان از بین برود. همانطور که گفته شد این عمل به ندرت انجام میشود.
درمان از طریق بلوک عصب دنبالچه
عصبهای دنبالچه پیام درد را از استخوان دنبالچه به نخاع و در نهایت مغز میفرستند. متخصص درد، تزریقی را برای بلوک عصب دنبالچه با توجه به تصاویر رادیوگرافی انجام میدهد. این تزریق هم کاربرد تشخیصی دارد و هم برای درمان کمردرد مزمن، بهویژه درد استخوان دنبالچه و راستروده (رکتوم) مفید است. تزریق بلوک عصبی عملی کمتهاجمی است که در کلینیک درد و بطور سرپایی انجام و نیازی به بستری شدن شبانه نیاز ندارد.
روش انجام
برای تزریق بلوک عصبی دنبالچه لازم است که بیمار روی شکم دراز بکشد. سپس پوست بیمار ضدعفونی و برای تزریق آماده میشود. داروی آرامبخش پیش از عمل تزریق میشود تا بیمار حین عمل راحت باشد. چنانچه داروی آرامبخش تزریق شود، علائم حیاتی بیمار باید در طول عمل و پس از آن تحت نظر گرفته شود. موضع درمان پیش از تزریق بلوک عصبی بیحس میشود. سپس پزشک متخصص درد از رادیوگرافی در زمان واقعی برای هدایت عمل استفاده میکند تا سوزن را در فضای مناسب برای بلوک عصب وارد کند. پس از آنکه سوزن در جای مناسب قرار گرفت، ترکیبی از داروی بیحسی و استروئید تزریق میشود. اگر تزریق داروهای استروئیدی ممکن نباشد، پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) به جای استروئید تزریق میشود.
بیماران معمولاً این تزریق را به خوبی تحمل میکنند. عموم بیماران سوزشی موضعی را در نتیجه تزریق داروی بیحسی احساس میکنند. این سوزش معمولاً ناراحتکنندهترین بخش درمان است. همچنین بیماران غالباً فشاری را حین تزریق حس میکنند که معمولاً ظرف چند دقیقه برطرف میشود. ناراحتی جزئی تا یک هفته پس از تزریق عادی است.
عوارض جانبی و خطرهای احتمالی این روش، حداقل است و عوارض جدی به ندرت بروز مییابد. از جمله خطرهای احتمالی میتوان به واکنش وازووگال (غش کردن)، تشدید درد یا شروع شدن درد جدید، عفونت، خونریزی، تغییرات دائمی پوست، حساسیت نشان دادن یا واکنش غیرمنتظره به داروها با عوارض جزئی یا جدی و آسیب عصبی ناخواسته اشاره کرد.
نقاط تزریق ماده بلوک عصبی
برای پیشگیری از درد دنبالچه میتوان تزریق بلوک عصبی را در سه نقطه زیر انجام داد:
بلوک گانگلیون ایمپار
گانگلیون ایمپار یکی از نقاطی است که میتوان این نوع بلوک عصبی را در آن انجام داد. گانگلیون ایمپار خوشهای از سلولهای عصبی در جلوی مفصل بین استخوان خاجی و دنبالچه است. برای انجام این تزریق لازم است که سوزنی منحنیشکل از زیر استخوان دنبالچه وارد بدن شود یا سوزن مستقیماً وارد مفصل خاجی-دنبالچهای شود.
اپیدورال کودال
به تزریق دور عصبها در انتهای تحتانی ستون فقرات «اپیدورال کودال» گفته میشود. «کودال» به معنای به سمت انتهای ستون فقرات است و فضای اپیدورال به فضای دور نخاع گفته میشود. نخاع با غشایی به نام دورا ماتر یا سختشامه پوشیده میشود. این عصبها درون استخوان خاجی قرار دارند و پزشک متخصص درد از طریق سوراخی که در بخش تحتانی استخوان خاجی قرار دارد یا کمی بالاتر به آنها دسترسی پیدا میکند. استخوان خاجی بخشی از لگن است که به استخوان دنبالچه متصل میشود.
عصبهای پشت استخوان دنبالچه
ابلیشن آندوسکوپی عصب دنبالچه روش جدیدی برای بلوک عصبی و متوقف کردن درد دنبالچه است که در کلینیک درد و و بصورت سرپایی توسط متخصص درد انجام میشود. در این روش از آندوسکوپ استفاده میشود. آندوسکوپ لولهای کوتاه است که متخصص استخوان دنبالچه و عصبهای آن را میتواند مستقیماً از درونش مشاهده کند. متخصص درد ابتدا شکافی ۵ میلیمتری را در پوست روی دنبالچه ایجاد میکند، سپس آندوسکوپ را وارد بدن میکند. سپس متخصص درد ابزار را وارد لوله آندوسکوپ میکند و تکتک عصبها را میسوزاند. ادعا میشود که ابلیشن آندوسکوپی مؤثرتر از روشهای پیشین ابلیشن عصب است، چون در روش آندوسکوپی میتوان عصبها را یک به یک شناسایی کرد و سوزاند.
درمان فیزیوتراپی درد دنبالچه
هدف اصلی درمان فیزیوتراپی، آموزش حالت اندامی مناسب و تمرکز بر آن است. حالت اندامی صحیح در هنگام نشستن تضمین میکند که وزن بر روی برجستگیها یا توبروزیتیهای ایسکیال و رانها قرار میگیرد، به جای اینکه بر روی دنبالچه فشار وارد شود. متخصصان فیزیوتراپی همچنین توصیه میکنند از کوسن استفاده شود. کوسنهای سهگوش اصلاحشده یا بالشتک طبی دنبالچه، با کاهش فشار روی استخوان دنبالچه در هنگام نشستن، به کمک بیمار میآیند.فیزیوتراپیستها از روشهای زیر نیز برای درمان درد دنبالچه بهره میگیرند:
پرسشهای متداول
چه داروهایی برای درد دنبالچه تزریق میشود؟
ترکیبی از داروی بیحسی (لیدوکائین یا بوپیواکائین) و گاهی استروئید (کورتیزون، کنالوگ یا دگزامتازون) تزریق میشود.
عمل بلوک عصبی برای درد دنبالچه چقدر طول میکشد؟
درمان معمولاً ۱۵ دقیقه طول میکشد. برای رعایت پروتکلهای ایمنی قبل و بعد از عمل لازم است که یک ساعت پیش از وقت عمل در کلینیک حضور داشته باشید.
درد دنبالچه چند وقت پس از تزریق بلوک عصب تسکین مییابد؟
بلوک عصب، درد را فوراً تسکین میدهد. توصیه میشود که فردای روز درمان برای بررسی وضعیتتان به کلینیک مراجعه کنید. همچنین ممکن است زمان تزریقهای بعدی در آن روز مشخص شود.
ماندگاری اثر درمان بلوک عصبی برای درد دنبالچه چقدر است؟
ماندگاری اثر تزریق برای تمام بیماران دارای درد دنبالچه یکسان نیست. برخی بیماران دردشان فقط یک روز تسکین پیدا میکند، اما برخی به مدت بیش از شش ماه دچار درد نمیشوند.
هر چند وقت یکبار میتوان تزریق بلوک عصبی را برای درد دنبالچه تکرار کرد؟
با توجه به نتایج بهدست آمده و صلاحدید پزشک میتوان تزریقها را هر یک تا سه ماه یکبار تکرار کرد.
در صورت ابتلا به دیابت میتوانم تزریق بلوک عصبی را برای درد دنبالچه انجام بدهم؟
بله، البته کنترل قند خون قبل و بعد از تزریق مهم است. قند خون بیماران دیابتی گاهی موقتاً کمی بالاتر میرود، این افزایش بیش از دو یا سه روز طول نمیکشد.
آیا درد دنبالچه همیشگی است؟
معمولاً به ندرت درد دنبالچه طولانی مدت می شود و بعد از مدتی این درد فروکش می کند.
