درد دنبالچه و انتهای کمر و درمان آن با بلوک عصبی و فیزیوتراپی

در اصطلاح پزشکی به دردی که در استخوان دنبالچه احساس می‌شود، کوکسیدینیا گفته می‌شود. استخوان دنبالچه یک استخوان هرمی در انتهای ستون فقرات می باشد و می تواند دچار شکستگی و یا کوفتگی شود. استخوان دنبالچه یک استخوان هرمی است که از چسبیدن 2 تا 5 مهره به وجود می‌آید و در انتهای ستون فقرات می باشد. این استخوان می تواند دچار شکستگی و یا کوفتگی شود. کشیدگی یا آسیب دیدن استخوان دنبالچه یا رباط‌ها و عضلات اطرافش منجر به بروز درد دنبالچه یا کوکسیدینیا می‌شود. درد استخوان دنبالچه در اکثر موارد ظرف چند هفته یا چند ماه بهبود می‌یابد، اما این درد گاهی مدت بیشتری طول می‌کشد و توانایی بیمار را برای انجام دادن فعالیت‌های روزمره به شدت مختل می‌کند. در این مقاله به علائم، علل و روش‌های درمان درد دنبالچه پرداخته می‌شود. باید خاطر نشان کرد که هرگاه می‌خواهید از درد دنبالچه خود خلاص شوید، باید به یک دکتر مجرب، ماهر و باتجربه مراجعه کنید. این دکتر روش‌های درمانی را دانسته و می تواند عوارض جانبی روش‌ها را به حداقل برساند.

دلایل اصلی درد دنبالچه

دلایلی زیادی برای درد دنبالچه وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

آسیب دیدن استخوان دنبالچه

استخوان دنبالچه گاهی در اثر وارد شدن ضربه‌ای محکم به انتهای ستون فقرات، آسیب می‌بیند. برای نمونه، لگد خوردن تصادفی در ورزش‌های تماسی می‌تواند علت درد دنبالچه باشد. از پشت زمین خوردن نیز یکی از دلایل شایع آسیب دیدن و در نتیجه درد دنبالچه است.

کشیدگی‌های مکرر

اگر مرتب ورزش‌هایی مانند دوچرخه‌سواری یا قایق‌رانی انجام بدهید، چون برای انجام این ورزش‌ها مدام باید رو به جلو خم شوید و انتهای ستون فقرات کشیده می‌شود، ممکن است دچار درد دنبالچه بشوید.

حالت اندامی نامناسب

وقتی مدتی طولانی، مثلاً هنگام کار کردن یا رانندگی، با وضعیتی نامناسب بنشینید، فشار بسیار زیادی به استخوان دنبالچه وارد می‌شود. این فشار ناراحتی و دردی را ایجاد می‌کند که هرچه مدت بیشتری در این وضعیت بنشینید، شدیدتر می‌شود.

داشتن اضافه وزن یا کمبود وزن

چاق بودن یا اضافه وزن داشتن، فشار شدیدی را هنگام نشستن به استخوان دنبالچه وارد می‌کند. در نتیجه استخوان دنبالچه درد می‌گیرد یا درد قبلی دنبالچه تشدید می‌شود.

پیر شدن

دیسک‌های کوچک غضروفی، بافت‌های محکم و منعطفی هستند که به نگهداشتن استخوان دنبالچه کمک می‌کنند. این دیسک‌ها به موازات افزایش سن ساییده می‌شود و تحلیل می‌رود. همچنین استخوان‌های تشکیل‌دهنده دنبالچه بیشتر به هم فشرده می‌شود. در نتیجه فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد می‌شود و درد دنبالچه شروع می‌شود.

زایمان

زایمان یکی از شایع‌ترین دلایل درد دنبالچه است. استخوان دنبالچه در سه ماهه سوم بارداری منعطف‌تر و نرم‌تر می‌شود که در اثر ترشح هورمون بوده و باعث آسیب پذیری ناحیه بین استخوان خارجی و دنبالچه می شود. در نتیجه استخوان دنبالچه و ستون فقرات بالای آن می‌تواند به راحتی در طول زایمان حرکت کند و خم شود تا خروج و تولد نوزاد ممکن شود. این فرآیند طبیعی باعث انقباض بیشتر عضلات آن ناحیه می شوند و در نهایت سبب تشدید فرآیند التهاب پذیری و درد می گردد. گاهی اوقات زایمان باعث می‌شود که عضلات و رباط‌های دور استخوان دنبالچه بیش از حد کشیده شود و در نتیجه درد دنبالچه شروع شود. رباط به بافت کشسان متصل‌کننده استخوان‌ها گفته می‌شود.

عفونت

عفونت کردن پایه یا بافت نرم ستون فقرات نیز عارضه نادری است که می‌تواند علت درد دنبالچه باشد. آبسه پیلونیدال، کیست دردناک و مملو از چرکی است که معمولاً در شکاف باسن ایجاد می‌شود و یکی از دلایل نادر درد دنبالچه است.

سرطان

سرطان یکی از دلایل نادر درد دنبالچه است. سرطان استخوان یا سرطانی که از نقطه دیگری از بدن شروع شده و سپس در استخوان منتشر شده یا اصطلاحاً متاستاز داده است، می‌تواند علت درد دنبالچه باشد.

علائم درد دنبالچه

درد و حساسیت به لمس در ناحیه بالای باسن اصلی‌ترین علامت درد دنبالچه است. درد دنبالچه عموماً به شکل زیر حس می‌شود:

• درد اکثر اوقات خفه، عمیق و سنگین است، اما گاهی تیز و تیرکشنده می‌شود.
• نشستن، تغییر حالت از وضعیت نشسته به ایستاده و ایستادن طولانی‌مدت درد را شدیدتر می‌کند.
• درد، خوابیدن و انجام کارهای روزمره‌ای مانند رانندگی یا خم شدن را بسیار سخت می‌کند.
• احساس درد و فشار در ناحیه دنبالچه
• درد شدید در صورت نشستن طولانی مدت
• درد در هنگام حرکت روده‌ها
• درد در هنگام رابطه جنسی
• علائم روحی و روانی مانند افسردگی، اضطراب و کم خوابی

میزان و عوامل شیوع درد دنبالچه

• درد دنبالچه 5 مرتبه در زن‌ها شایع‌تر است.
• این درد در افراد بالغ شایع تر از اطفال است.
• افراد چاق سه برابر بیش تر در معرض خطر درد دنبالچه هستند.
• افرادی که روند تندی در افزایش وزن دارند، احتمال آسیب بیشتری دارند.

تشخیص درد دنبالچه

پزشک با بررسی شرح بیمار از درد خود و معاینه فیزیکی، می‌تواند نتایج اولیه خود را از درد دنبالچه بگیرد. همچنین پزشک از سابقه تروما بیمار نیز سوال می‌پرسد. در نهایت پزشک برای بررسی‌های دقیق تر و بیشتر از روش های تشخیصی نظیر روش های عکس برداری برای تایید نظر خود تجویز می‌کند. روش تابش پرتو ایکس و سی تی اسکن برای شکستگی استخوان دنبالچه و ام آر آی و اسکن استخوانی برای بررسی سرطان و التهاب استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درمان درد دنبالچه

اکثر بیماران بدون انجام هیچ درمانی از درد دنبالچه خلاص می‌شوند. از میان آنها، بیمارانی هم هستند که به درمان نیاز دارند. درمان‌های خانگی برای تسکین درد نود درصد از بیماران کافی است.

درمان‌های خانگی

درمان‌های خانگی درد دنبالچه عبارت است از:

• مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAID) مانند ایبوپروفن برای کاهش درد و ورم
• کاهش زمان نشستن
• حمام آب داغ برای شل کردن عضلات و تسکین درد به مدت 20 دقیقه
• مصرف شل کننده های عضلانی
• استفاده از کوسن ژلی سه‌گوش یا بالشتک طبی دوناتی‌شکل دنبالچه هنگام نشستن
• مصرف ملین برای کاهش درد هنگام اجابت مزاج
• پوشیدن لباس های راحت
• انجام دادن نرمش‌های کششی و تقویتی عضلات کمر و لگن
• گذاشتن پک‌های سرد یا گرم روی کمر: چند بار در روز از کمپرس استفاده کنید و هر بار پک را بیش از 30-20 دقیقه روی کمر نگذارید.
• پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت

درمان‌های سر پایی

درمان‌های سرپایی درد دنبالچه عبارت است از:

• بلوک عصب مسئول ناحیه: بلوک عصب دنبالچه با استفاده از داروهای بی‌حسی و استروئیدها برای کاهش التهاب انجام می‌شود.
• ماساژدرمانی: ماساژ معمولاً درد را فقط برای مدت کوتاهی تسکین می‌دهد.
• حرکات کششی و اصلاح حالت اندامی تحت نظارت متخصص فیزیوتراپی
• طب سوزنی
• تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS)

عمل جراحی

عمل‌های جراحی زیر نیز برای درمان درد دنبالچه انجام می‌شود:

• کوکسیژکتومی جزئی: در این عمل جراحی، بخشی از استخوان دنبالچه برداشته می‌شود. این عمل به ندرت ضرورت می‌یابد.
• کوکسیژکتومی کامل: در این عمل، جراح تمام استخوان دنبالچه را برمی‌دارد. این عمل به ندرت ضرورت می‌یابد.

دوران بهبود کوکسیژکتومی چند ماه تا یک سال طول می‌کشد. متأسفانه هیچ تضمینی وجود ندارد که درد حتی پس از برداشتن استخوان از بین برود. همان‌طور که گفته شد این عمل به ندرت انجام می‌شود.

درمان از طریق بلوک عصب دنبالچه

عصب‌های دنبالچه پیام درد را از استخوان دنبالچه به نخاع و در نهایت مغز می‌فرستند. متخصص، تزریقی را برای بلوک عصب دنبالچه با توجه به تصاویر رادیوگرافی انجام می‌دهد. این تزریق هم کاربرد تشخیصی دارد و هم برای درمان کمردرد مزمن، به‌ویژه درد استخوان دنبالچه و راست‌روده (رکتوم) مفید است. تزریق بلوک عصبی عملی کم‌تهاجمی است که به بستری شدن شبانه نیاز ندارد.

روش انجام

برای تزریق بلوک عصبی دنبالچه لازم است که بیمار روی شکم دراز بکشد. سپس پوست بیمار ضدعفونی و برای تزریق آماده می‌شود. داروی آرام‌بخش پیش از عمل تزریق می‌شود تا بیمار حین عمل راحت باشد. چنانچه داروی آرام‌بخش تزریق شود، علائم حیاتی بیمار باید در طول عمل و پس از آن تحت نظر گرفته شود. موضع درمان پیش از تزریق بلوک عصبی بی‌حس می‌شود. سپس پزشک از رادیوگرافی در زمان واقعی برای هدایت عمل استفاده می‌کند تا سوزن را در فضای مناسب برای بلوک عصب وارد کند. پس از آن‌که سوزن در جای مناسب قرار گرفت، ترکیبی از داروی‌ بی‌حسی و استروئید تزریق می‌شود. اگر تزریق داروهای استروئیدی ممکن نباشد، پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) به جای استروئید تزریق می‌شود.

بیماران معمولاً این تزریق را به خوبی تحمل می‌کنند. عموم بیماران سوزشی موضعی را در نتیجه تزریق داروی بی‌حسی احساس می‌کنند. این سوزش معمولاً ناراحت‌کننده‌ترین بخش درمان است. همچنین بیماران غالباً فشاری را حین تزریق حس می‌کنند که معمولاً ظرف چند دقیقه برطرف می‌شود. ناراحتی جزئی تا یک هفته پس از تزریق عادی است.

عوارض جانبی و خطرهای احتمالی این روش، حداقل است و عوارض جدی به ندرت بروز می‌یابد. از جمله خطرهای احتمالی می‌توان به واکنش وازووگال (غش کردن)، تشدید درد یا شروع شدن درد جدید، عفونت، خونریزی، تغییرات دائمی پوست، حساسیت نشان دادن یا واکنش غیرمنتظره به داروها با عوارض جزئی یا جدی و آسیب عصبی ناخواسته اشاره کرد.

نقاط تزریق ماده بلوک عصبی

برای پیشگیری از درد دنبالچه می‌توان تزریق بلوک عصبی را در سه نقطه زیر انجام داد:

بلوک گانگلیون ایمپار

گانگلیون ایمپار یکی از نقاطی است که می‌توان این نوع بلوک عصبی را در آن انجام داد. گانگلیون ایمپار خوشه‌ای از سلول‌های عصبی در جلوی مفصل بین استخوان خاجی و دنبالچه است. برای انجام این تزریق لازم است که سوزنی منحنی‌شکل از زیر استخوان دنبالچه وارد بدن شود یا سوزن مستقیماً وارد مفصل خاجی-دنبالچه‌ای شود.

اپیدورال کودال

به تزریق دور عصب‌ها در انتهای تحتانی ستون فقرات «اپیدورال کودال» گفته می‌شود. «کودال» به معنای به سمت انتهای ستون فقرات است و فضای اپیدورال به فضای دور نخاع گفته می‌شود. نخاع با غشایی به نام دورا ماتر یا سخت‌شامه پوشیده می‌شود. این عصب‌ها درون استخوان خاجی قرار دارند و پزشک از طریق سوراخی که در بخش تحتانی استخوان خاجی قرار دارد یا کمی بالاتر به آنها دسترسی پیدا می‌کند. استخوان خاجی بخشی از لگن است که به استخوان دنبالچه متصل می‌شود.

عصب‌های پشت استخوان دنبالچه

ابلیشن آندوسکوپی عصب دنبالچه‌ روش جدیدی برای بلوک عصبی و متوقف کردن درد دنبالچه است. در این روش از آندوسکوپ استفاده می‌شود. آندوسکوپ لوله‌ای کوتاه است که متخصص استخوان دنبالچه و عصب‌های آن را می‌تواند مستقیماً از درونش مشاهده کند. جراح ابتدا شکافی 5 میلی‌متری را در پوست روی دنبالچه ایجاد می‌کند، سپس آندوسکوپ را وارد بدن می‌کند. سپس جراح ابزار را وارد لوله آندوسکوپ می‌کند و تک‌تک عصب‌ها را می‌سوزاند. ادعا می‌شود که ابلیشن آندوسکوپی مؤثرتر از روش‌های پیشین ابلیشن عصب است، چون در روش آندوسکوپی می‌توان عصب‌ها را یک به یک شناسایی کرد و سوزاند.

درمان فیزیوتراپی درد دنبالچه

هدف اولیه درمان فیزیوتراپی بر آموزش حالت اندامی مناسب متمرکز است. حالت اندامی صحیح هنگام نشستن تضمین می‌کند که وزن به‌جای تحمیل شدن روی دنبالچه، به برجستگی‌ها یا توبروزیتی‌های ایسکیال و ران‌ها وارد می‌شود. همچنین متخصصین فیزیوتراپی استفاده از کوسن را نیز توصیه می‌کنند. کوسن‌های سه‌گوش اصلاح‌شده یا بالشتک طبی دنبالچه به برداشتن فشار از روی استخوان دنبالچه هنگام نشستن کمک می‌کنند. فیزیوتراپیست‌ها از روش‌های زیر نیز برای درمان درد دنبالچه بهره می‌گیرند:

متحرک‌سازی

متحرک‌سازی یا موبیلیزاسیون به همترازی مجدد دنبالچه کمک می‌کند. چون حساسیت به لمس در ابتدا وجود دارد، توصیه می‌شود که درمان با موبیلیزاسیون چرخشی شروع شود و در ابتدا یکی از دو طرف به حرکت درآورده شود.

دستکاری

دستکاری را می‌توان در حالتی‌که بیمار به پهلو خوابیده است، به صورت درون‌مقعدی انجام داد. متخصص دنبالچه را چند بار با انگشت اشاره می‌کشد و خم می‌کند. البته باید مراقب بود که مخاط مقعد و راست‌روده آسیب نبیند.

ماساژ

سودمندی ماساژ عضلات دنبالچه برای تسکین درد دنبالچه اثبات شده است. بیوفیدبک را نیز می‌توان در کنار ماساژ انجام داد تا از کشیده شدن ناخواسته عضلات دنبالچه جلوگیری شود. برای مطرح کردن هر گونه مشکل خاص می‌توانید با متخصص فیزیوتراپی مشورت کنید.

پرسش‌های متداول

چه داروهایی برای درد دنبالچه تزریق می‌شود؟

ترکیبی از داروی بی‌حسی (لیدوکائین یا بوپیواکائین) و گاهی استروئید (کورتیزون، کنالوگ یا دگزامتازون) تزریق می‌شود.

عمل بلوک عصبی برای درد دنبالچه چقدر طول می‌کشد؟

درمان معمولاً 15 دقیقه طول می‌کشد. برای رعایت پروتکل‌های ایمنی قبل و بعد از عمل لازم است که یک ساعت پیش از وقت عمل در کلینیک حضور داشته باشید.

درد دنبالچه چند وقت پس از تزریق بلوک عصب تسکین می‌یابد؟

بلوک عصب، درد را فوراً تسکین می‌دهد. توصیه می‌شود که فردای روز درمان برای بررسی وضعیتتان به کلینیک مراجعه کنید. همچنین ممکن است زمان تزریق‌های بعدی در آن روز مشخص شود.

ماندگاری اثر درمان بلوک عصبی برای درد دنبالچه چقدر است؟

ماندگاری اثر تزریق برای تمام بیماران دارای درد دنبالچه یکسان نیست. برخی بیماران دردشان فقط یک روز تسکین پیدا می‌کند، اما برخی به مدت بیش از شش ماه دچار درد نمی‌شوند.

هر چند وقت یک‌بار می‌توان تزریق بلوک عصبی را برای درد دنبالچه تکرار کرد؟

با توجه به نتایج به‌دست آمده و صلاحدید پزشک می‌توان تزریق‌ها را هر یک تا سه ماه یک‌بار تکرار کرد.

در صورت ابتلا به دیابت می‌توانم تزریق بلوک عصبی را برای درد دنبالچه انجام بدهم؟

بله، البته کنترل قند خون قبل و بعد از تزریق مهم است. قند خون بیماران دیابتی گاهی موقتاً کمی بالاتر می‌رود، این افزایش بیش از دو یا سه روز طول نمی‌کشد.

آیا درد دنبالچه همیشگی است؟

معمولاً به ندرت درد دنبالچه طولانی مدت می شود و بعد از مدتی این درد فروکش می کند.