سندرم فیبرومیالژیا یک اختلال است که علامت اصلی آن درد گسترده عضلانی-اسکلتی است که همراه با خستگی مزمن و اختلالات خلقی، حافظه و خواب همراه است. پزشکان باور دارند که این سندرم، به دلیل تأثیر بر فرایند پردازش پیام‌های دردناک و غیردردناک توسط مغز و نخاع، حس درد را تشدید می‌کند. علائم اغلب پس از رویدادهایی مانند آسیب فیزیکی، جراحی، عفونت یا استرس روانی شدید ظاهر می‌شوند. در برخی موارد، علائم به تدریج تجمع می‌یابند و هیچ رویداد محرک خاصی وجود ندارد. بانوان نسبت به آقایان بیشتر در معرض ابتلا به فیبرومیالژیا قرار دارند. بسیاری از بیماران مبتلا به سندرم فیبرومیالژیا از سردردهای تنشی، اختلالات مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ)، سندرم روده تحریک‌پذیر، اضطراب و افسردگی نیز رنج می‌برند.
اگرچه درمان قطعی برای سندرم فیبرومیالژیا وجود ندارد، اما روشهای مختلفی برای کنترل علائم آن وجود دارد. پس از مطالعه این مقاله، شما با علائم، علل، روش تشخیص، روشهای درمان و پیشگیری از سندرم فیبرومیالژیا آشنا خواهید شد. نکته مهم آن است که هنگامی که قصد درمان فیبرومیالژیا را دارید، بهتر است به یک پزشک متخصص و با تجربه مراجعه کنید که روشهای درمان و مدیریت عوارض فیبرومیالژیا را به خوبی می‌شناسد. استفاده از درمان مناسب به شما کمک می‌کند تا عوارض جانبی و خطرات سندرم فیبرومیالژیا را کاهش داده و دوره نقاهت پس از درمان را کاهش دهید.
علائم سندرم فیبرومیالژیا
علائم اصلی سندرم فیبرومیالژیا به شرح زیر است:
- درد گسترده: درد فیبرومیالژیا غالباً به صورت درد مداوم سنگین و عمیقی توصیف میشود که حداقل سه ماه طول کشیده است. دردی گسترده و منتشر محسوب میشود که در هر دو سمت بدن و بالا و پایین کمر حس شود.
- خستگی مزمن: اغلب بیماران دچار سندرم فیبرومیالژیا حتی اگر شب مدت طولانی خوابیده باشند، صبح خسته از خواب بیدار می‌شوند. درد غالباً مانع از خوابیدن بیمار میشود و بسیاری از بیماران دچار اختلال‌های خوابی مانند سندرم پای بی‌قرار و آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب) می‌شوند.
- مشکلات شناختی: یکی از علائمی که از آن با اصطلاح «مه فیبرو» یاد میشود، توانایی تمرکز، توجه و متمرکز ماندن روی وظیفه‌های ذهنی را مختل می‌کند.
سندرم فیبرومیالژی غالباً هم‌زمان با عارضه‌های دیگری از قبیل موارد زیر وجود دارد:
- سندرم روده تحریک‌پذیر؛
- سندرم خستگی مزمن؛
- میگرن و دیگر انواع سردرد؛
- سیستیت بینابینی یا سندرم مثانه دردناک؛
- اختلال‌های مفصل فکی ـ گیجگاهی؛
- اضطراب؛
- افسردگی و
- سندرم تاکی‌کاردی وضعیتی.
علل سندرم فیبرومیالژیا
بسیاری از پزشکان معتقداند که تحریک عصبی مکرر در بیماران مبتلا به سندرم فیبرومیالژیا باعث تغییر کردن مغز و نخاع میشود. این تغییر موجب میشود میزان مواد شیمیایی خاصی که در مغز وجود دارند و پیام درد را منتقل می‌کنند، در حد غیرعادی افزایش پیدا کند.
به‌علاوه گیرنده‌های درد مغز، نوعی حافظه درد را ایجاد می‌کنند و حساس می‌شوند، به عبارت دیگر به سیگنال‌های دردناک و غیردردناک بیش از حد واکنش نشان می‌دهند.
عامل‌های بسیاری می‌توانند به این تغییرات دامن بزنند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ژنتیک: چون سندرم فیبرومیالژیا معمولاً ارثی است، احتمالاً جهش‌های ژنتیکی خاص استعداد برخی را برای مبتلا شدن به این اختلال افزایش می‌دهد؛
- عفونت: بعضی بیماری‌ها محرک یا تشدیدکننده سندرم فیبرومیالژیا هستند؛
- رویدادهای فیزیکی یا هیجانی: محرک سندرم فیبرومیالژی گاهی رویدادهای فیزیکی مانند تصادف خودرو است. استرس روانی مزمن نیز می‌تواند محرک فیبرومیالژیا باشد.
چه افرادی مستعد ابتلا به سندرم فیبرومیالژیا هستند؟
همه ممکن است دچار سندرم فیبرومیالژیا بشوند، البته درصد شیوع این اختلال در بانوان هفت برابر مردان است.
عارضه معمولاً در بازه سنی ۳۰ ـ ۵۰ سال بروز می‌یابد، هرچند تمام گروه‌های سنی، از جمله کودکان و سالمندان نیز ممکن است به این اختلال مبتلا شوند.
دقیقاً مشخص نیست که چند نفر درگیر فیبرومیالژیا هستند، هرچند پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که فیبرومیالژیا عارضه نسبتاً شایعی است.
برخی برآورد می‌کنند که از هر ۲۰ تن تقریباً یکی فیبرومیالژیا را در حدی تجربه می‌کند.
یکی از دلایل اصلی مشخص نبودن تعداد مبتلایان به فیبرومیالژیا دشوار بودن تشخیص این سندرم است.
آزمایش خاصی برای تشخیص فیبرومیالژیا وجود ندارد و علائم این اختلال مشابه چند عارضه دیگر است.
عامل‌های خطر سندرم فیبرومیالژیا
عامل‌های خطر سندرم فیبرومیالژیا به شرح زیر است:
- جنسیت: سندرم فیبرومیالژیا در بانوان شایع‌تر از آقایان است.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر یا برادرتان به فیبرومیالژیا مبتلا باشد، احتمال بروز این نشانگان در شما افزایش می‌یابد.
- اختلال‌های دیگر: ابتلا به آرتروز، روماتیسم یا لوپوس خطر ابتلا به سندرم فیبرومیالژیا را افزایش می‌دهد.
عوارض سندرم فیبرومیالژیا
فیبرومیالژیا با درد و ناتوانی همراه است و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد. بزرگسالان مبتلا به فیبرومیالژیا عوارضی از قبیل موارد زیر را تجربه می‌کنند:
- بیشتر شدن دفعات بستری: فیبرومیالژیا احتمال بستری شدن در بیمارستان را دوبرابر بیشتر می‌کند.
- کاهش کیفیت زندگی: فیبرومیالژیا کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد.
- بالاتر رفتن نرخ ابتلا به افسردگی ماژور: بزرگسالان مبتلا به فیبرومیالژیا سه برابر بیشتر از هم‌سن و سالان خود مستعد ابتلا به افسردگی ماژور هستند. بنابراین غربالگری و درمان افسردگی بسیار مهم است.
- بالا رفتن نرخ مرگ ناشی از خودکشی و آسیبدیدگی: نرخ مرگ ناشی از خودکشی و آسیبدیدگی در میان بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا بالاتر است، البته نرخ مرگ و میر در میان بزرگسالان مبتلا به فیبرومیالژیا مشابه جمعیت عمومی است.
- بالا رفتن نرخ ابتلا به عارضه‌های روماتیسمی و مفصلی: فیبرومیالژیا غالباً هم‌زمان با دیگر انواع آرتریت مانند آرتروز، روماتیسم، لوپوس سیستمی منتشر و اسپوندیلیت آنکیلوزان بروز می‌یابد.
تشخیص سندرم فیبرومیالژی
پزشکان در گذشته ۱۸ نقطه را بر روی بدن بیماران کنترل می‌کردند تا متوجه شوند که چند عدد از این نقطه‌ها در اثر محکم فشار دادن درد می‌گیرد. اما معاینه نقاط حساس به لمس براساس دستورالعمل‌های جدیدتر ضروری نیست. در عوض عامل اصلی برای تشخیص دادن سندرم فیبرومیالژیا درد منتشری در سراسر بدن است که حداقل سه ماه استمرار داشته باشد. بیمارانی این معیار تشخیصی را دارند، که حداقل در چهار ناحیه از پنج ناحیه زیر درد داشته باشند:
- ناحیه فوقانی چپ شامل شانه، بازو یا فک؛
- ناحیه فوقانی راست شامل شانه، بازو یا فک؛
- ناحیه تحتانی چپ شامل لگن، باسن یا پا؛
- ناحیه تحتانی راست شامل لگن، باسن یا پا و
- ناحیه محوری شامل گردن، کمر، قفسه سینه یا شکم.
پزشکان تشخیص افتراقی را برای رد احتمال ابتلا به عارضه‌های دیگر با علائم مشابه انجام می‌دهند. بدین‌منظور آزمایش خون برای بررسی موارد زیر انجام میشود:
- شمارش کامل خون؛
- سرعت رسوب اریتروسیت؛
- آزمایش پپتید سیترولینه حلقوی؛
- فاکتور روماتیسم؛
- آزمایش عملکرد تیروئید؛
- آنتی‌بادی ضدهسته‌ای؛
- سرولوژی سلیاک و
- ویتامین دی.
اگر احتمال مبتلا شدن بیمار به آپنه خواب وجود داشته باشد، پزشک توصیه می‌کند که بررسی هنگام خواب در طول شب انجام شود.
درمان سندرم فیبرومیالژی
درمان سندرم فیبرومیالژیا به‌طور کلی شامل درمان دارویی و راهبردهای خودمراقبتی میشود. تأکید در درمان بر به حداقل رساندن علائم و بهبود سلامت عمومی است. هیچ درمان یگانه‌ای وجود ندارد که تمام علائم را برطرف کند، البته بیماران به کمک امتحان کردن ترکیبی از راهبردهای درمانی مختلف از اثر تجمیعی برخوردار می‌شوند.
درمان دارویی فیبرومیالژی
درمان دارویی درد فیبرومیالژیا را کاهش و خواب را بهبود می‌دهد. داروهای زیر برای تسکین علائم فیبرومیالژیا تجویز میشود:
داروهای مسکن
مصرف داروهای مسکنی مانند استامینوفن (تایلنول و اقلام مشابه)، ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه) یا سدیم ناپروکسن (الیو و اقلام مشابه) می‌تواند مفید باشد. مصرف داروهای مخدر توصیه نمی‌شود، چون مصرف این داروها عوارض جانبی شدید و وابستگی را به دنبال دارد و درد را به مرور زمان تشدید می‌کند.
داروهای ضدافسردگی
دولوکستین (سیمبالتا) و میلناسیپران (ساولا) درد و خستگی مزمن ناشی از فیبرومیالژیا را تسکین می‌دهد. ممکن است پزشک آمیتریپتیلین یا داروی شل کننده عضلانی سیکلوبنزاپرین را برای کمک به بهبود خواب تجویز می‌کند.
داروهای ضدتشنج
داروهای مؤثر برای درمان صرع غالباً برای تخفیف انواع خاصی از درد مفیداند. گاباپنتین (نورونتین) گاهی اوقات به کاهش علائم فیبرومیالژیا کمک می‌کند، البته پرگابالین (لیریکا) نخستین دارویی بود که سازمان غذا و دارو آن را برای درمان فیبرومیالژیا تأیید کرد.
تکنیک‌های بلوک عصب
درمان درد ناشی از سندرم فیبرومیالژیا ممکن است به صورت مزمن و برای مدت طولانی است. این درد می‌تواند بر زندگی روزمره فرد تأثیر گذار باشد و تأثیرات قابل توجهی بر رفاه اجتماعی، جسمی و هیجانی او داشته باشد. برای کنترل درد مزمن، روشهای درمان متعددی وجود دارند که می‌تواند به شدت درد را کاهش داده و کیفیت زندگی را افزایش دهد. یکی از این روش‌ها، بلوک عصبی است.
در تکنیک بلوک عصبی، دارویی به صورت تزریق در نزدیکی عصب یا گروهی از عصب‌ها تزریق میشود. این داروها معمولاً بی‌حسی را در منطقه هدف ایجاد می‌کنند و از رسیدن سیگنال‌های درد به مغز جلوگیری می‌کنند، در نتیجه، بیمار احساس کمتری از درد خواهد داشت.
پیش از انجام درمان، پزشک به بیمار توضیحات کاملی درباره مراحل درمان ارائه می‌دهد. بلوک عصبی به طور کلی یک روش درمانی نسبتاً ساده است و معمولاً کمتر از یک ساعت زمان می‌برد.
پزشک ابتدا بیمار را در یک موقعیت راحت قرار می‌دهد، سپس ناحیه تزریق را تمیز می‌کند، ضدعفونی می‌کند و با استفاده از مواد بی‌حسی، ناحیه مورد نظر را بی‌حس می‌کند. سپس، سوزن را در ناحیه درمانی قرار داده و با استفاده از تصویربرداری رادیوگرافی، اطمینان حاصل میشود که تزریق در ناحیه مناسب انجام میشود. در نهایت، داروی مورد نیاز را تزریق می‌کند.
بیماران ناراحتی مختصری را پس از تزریق حس می‌کنند که معمولاً به سرعت برطرف میشود. همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که مدت کوتاهی به خود سخت نگیرد تا دارو فرصت اثرگذاری پیدا کند، البته دوران «نقاهت» پس از تزریق بلوک عصبی طولانی نیست. بلوک عصبی غالباً روشی بسیار مؤثر برای درمان درد مزمن به شمار می‌آید.
درمانهای گوناگون
درمانهای گوناگونی برای کاهش اثر فیبرومیالژیا بر بدن و زندگی بیمار وجود دارد که متداول‌ترین آنها را در این بخش توضیح می‌دهیم.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را برای افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری و بنیه بیمار به او آموزش می‌دهد. ورزش‌های آبی برای بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا بسیار مفید است.
کاردرمانی
متخصص کاردرمانی به بیمار آموزش می‌دهد که تغییراتی را در محل کارش یا روش انجام دادن وظیفه‌های خاص ایجاد کند تا فشار کمتری به بدنش وارد شود.
ماساژدرمانی
ماساژدرمانی یکی از قدیمی‌ترین روش‌هایی است که پزشکان هنوز از آن بهره می‌برند. ماساژدرمانی شامل استفاده از تکنیک‌های دستکاری مختلف برای حرکت دادن بافت‌های نرم و عضلات بدن میشود. ماساژ برای کاهش ضربان قلب، شل کردن عضلات، افزایش دامنه حرکتی مفاصل و افزایش تولید مسکن‌های طبیعی مفید است. همچنین ماساژدرمانی غالباً استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد.
مشاوره
گفتگو با مشاور موجب میشود که ایمان بیمار به توانایی‌های خود تقویت شود. همچنین مشاور راهکارهایی را برای مدیریت موقعیت‌های استرسزا و ناراحتکننده به بیمار آموزش می‌دهد.
طب سوزنی
طب سنتی یکی از روشهای طب سنتی چینی است که سعی می‌کند تعادل عادی نیروهای زندگی را از طریق فروکردن سوزن‌های بسیار نازک در پوست در عمق‌های متفاوت بازیابی کند. سوزن‌های طب سوزنی براساس نظریه‌های غربی تغییراتی را در جریان خون و میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز و نخاع ایجاد می‌کنند. نتایج شماری از مطالعات حکایت از آن دارد که طب سوزنی علائم فیبرومیالژیا را تسکین می‌دهد، البته در بعضی مطالعات نیز هیچ فایده‌ای برای طب سوزنی گزارش نشده است.
یوگا و تای‌چی
تمرین‌های یوگا و تای‌چی مدیتیشن، حرکات آهسته، تنفس عمیق و تن‌آرامی را با هم ترکیب می‌کنند. ثابت شده است که هر دو برای کنترل کردن علائم فیبرومیالژی مفیداند.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
خودمراقبتی نقش مهمی در مدیریت سندرم فیبرومیالژیا دارد.
مدیریت استرس
طرحی را برای پرهیز از استرس هیجانی و تقلای بیش از حد یا محدود کردنشان تهیه کنید. هر روز زمانی را به آرام کردن خود اختصاص بدهید. وقت گذاشتن برای خودتان شاید مستلزم این باشد که یاد بگیرید بدون احساس گناه نه بگویید. البته سعی کنید برنامه روزمره‌تان را کاملاً تغییر ندهید. افرادی که از شغلشان استعفا می‌دهند یا تمام فعالیت‌های‌شان را کنار می‌گذارند، معمولاً حالشان بدتر از افرادی میشود که فعال می‌مانند. تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند تمرین‌های تنفس عمیق یا مدیتیشن را امتحان کنید.
بهداشت خواب
چون خستگی یکی از ویژگی‌های اصلی فیبرومیالژیاست، خواب خوب و باکیفیت برای بیماران ضروری است. علاوه بر این‌که زمان کافی به خواب اختصاص می‌دهید، باید عادت‌های خوب خواب، مانند در یک زمان معین به تخت‌خواب رفتن و بیدار شدن و محدود کردن زمان چرت روزانه را تمرین کنید.
ورزش منظم
ممکن است ورزش ابتدا درد را بیشتر کند. اما اگر به‌طور منظم ورزش کنید و شدت ورزش را به تدریج بیشتر کنید، این راهکار غالباً علائم فیبرومیالژیا را کاهش می‌دهد. ورزش‌های مناسب شامل پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و ایروبیک آبی میشود. متخصص فیزیوتراپی کمکتان می‌کند تا برنامه ورزشی خانگی مناسبی را تهیه کنید. حرکات کششی، اصلاح حالت اندامی و تن‌آرامی برای رفع علائم فیبرومیالژیا مفیداند.
سرعت و حد مناسب خود را پیدا کردن
فعالیتتان را در حد یکنواختی نگه دارید. اگر روزهایی که حالتان خوب است، بیش از حد به خودتان فشار بیاورید، ممکن است روزهای بدحالی‌تان بیشتر شود. اعتدال به این معناست که روزهای خوب زیاده‌روی نکنید، و درعین‌حال خودتان را محدود نکنید یا روزهایی که علائم شعله‌ور میشود، کم‌کاری نکنید.
رعایت سبک زندگی سالم
غذاهای سالم میل کنید و دخانیات مصرف نکنید. مصرف کافئین را کاهش دهید. هر روز کارهای موردعلاقه‌ای را انجام بدهید که برای‌تان رضایت‌بخش و مفرح است.
جمع‌بندی
در حال حاضر، راه حل قطعی برای درمان سندرم فیبرومیالژیا وجود ندارد و افراد ممکن است تا پایان عمر خود با علائم این بیماری مواجه شوند. با این حال، طرح‌های درمانی که شامل درمان دارویی، فیزیوتراپی و روان‌درمانی در بلندمدت استفاده می‌شوند، به مدیریت علائم کمک می‌کنند. درمان فیبرومیالژیا بستگی به شرایط فردی بیمار دارد. به عنوان مثال، مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که درمان خود را از منابع اصلی دریافت می‌کنند، نسبت به افرادی که از مراکز ارجاعی استفاده می‌کنند، نتایج بهتری دارند. عوامل دیگری که بر پیش‌آگهی در فیبرومیالژیا تأثیر می‌گذارند، شامل وضعیت مالی، سابقه پزشکی و دسترسی به پشتیبانی سلامت روانی است.
پرسش‌های متداول
آیا بلوک عصبی برای بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا مفید است؟
تزریق بلوک عصبی سالهاست که به عنوان یکی از روشهای درمان این بیماری به کار برده میشود. البته چون دلیل ابتلا به فیبرومیالژیا مشخص نیست، در حال حاضر درمان اثربخش بالینی برای فیبرومیالژیا وجود ندارد.
در درمان بلوک عصبی چه موادی برای درمان فیبرومیالژیا تزریق میشود؟
متخصص ماده بی‌حسی موضعی را در درمان بلوک عصبی در نزدیکی عصب هدف یا گروهی از عصب‌ها تزریق می‌کند تا درد کمتر شود. بلوک عصبی به‌ویژه برای تعیین منشأ درد مفید است. تزریق داروهای ضدالتهاب همراه با داروی بی‌حسی موضعی فرایند التیام عصب‌های آسیب‌دیده را تسهیل می‌کند.
چگونه یک فرد به فیبرومیالژیا مبتلا میشود؟
غالباً یک رویداد استرسزا و ناراحتکننده، مانند استرس بدنی یا استرس هیجانی (روانی) محرک فیبرومیالژیاست. از محرکهای احتمالی فیبرومیالژیا میتوان به آسیبدیدگی و عفونت ویروسی اشاره کرد.
بیماران دچار فیبرومیالژیا چه علائمی را تجربه می‌کنند؟
از علائم اصلی فیبرومیالژیا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد: بیمار حس می‌کند درد در تمام بدنش منتشر میشود و بعضی بخش‌ها، مانند گردن و کمر بسیار دردناک است؛
- خستگی؛
- خستگی مزمن و به‌طور کلی انرژی نداشتن؛
- اختلالات خواب و
- بیمار وقتی از خواب بیدار میشود، احساس می‌کند اصلاً استراحت نکرده است.
آیا فیبرومیالژیا برطرف میشود؟
فیبرومیالژیا عارضه پیچیدهای است که دلیل مشخصی ندارد و بنابراین درمان شناختهشدهای هم ندارد. درهرحال علائمی مانند درد مزمن، خستگی و فشار روانی برای بیماران دچار فیبرومیالژیا کاملاً واضح است. خوشبختانه علائم فیبرومیالژیا قابل‌درمان است.
اگر فیبرومیالژیا درمان نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
یکی از خطرات اصلی درمان نکردن فیبرومیالژیا این است که علائمی مانند درد مزمن، خستگی، سردرد و افسردگی به مرور زمان در حد توانفرسایی شدید میشود. همچنین فیبرومیالژیا اثر قابل‌توجهی بر سلامت روان و اضطراب دارد و اگر درصدد درمان فیبرومیالژیا برنیایید، ممکن است اختلال‌های خلقی تشدید شود.
مؤثرترین درمان فیبرومیالژی چیست؟
سازمان غذا و دارو (FDA) سه دارو را مشخصاً برای درمان فیبرومیالژیا تأیید کرده است که عبارتاند از پرگابالین (لیریکا)، دولوکستین (سیمبالتا) و میلناسیپران (ساولا). البته داروهای دیگری مانند آمیتریپتیلین (الاویل)، سیکلوبنزاپرین (فلکسریل) یا گاباپنیتن (نورونتین) معمولاً درمانهای خطاول به شمار میآیند.
۰ دیدگاه