بیماری درد عصب سه قلو یا نورالژی تریژمینال یک بیماری مزمن است که بر عصب سه قلو اثر میگذارد. این عصب سیگنالهای حسی را از صورت به مغز منتقل میکند. افرادی که این بیماری را تجربه میکنند، ممکن است حتی به تحریک خفیفی مانند مسواک زدن یا آرایش صورت واکنش دردناکی نشان دهند. نورالژی عصب سه قلو میتواند پیشرفت کرده و باعث درد مداوم و تکرار شود. با این حال، با وجود تنوع در گزینههای درمانی موجود، داشتن نورالژی عصب سه قلو نشانهای از زندگی دردناک مستمر نیست.
پزشکان معمولاً با استفاده از داروها، تزریقات و یا جراحی میتوانند نورالژی عصب سه قلو را به طور موثر کنترل کنند. یکی از روشهایی که به کار میرود، بلاک یا انسداد اعصاب است که یک روش ساده و کارآمد برای درمان درد عصب سه قلو است. این روش با مسدود کردن سیگنالهای درد از عصب سه قلو، تسکین درد را فراهم میکند.
تهیه برنامه درمانی مناسب برای هر فرد با نورالژی عصب سه قلو بسیار مهم است و پزشک شما بهترین راهکارهای درمانی را براساس شدت درد و وضعیت شما مشخص خواهد کرد. همچنین، در صورت نیاز میتوانید با پزشک خود در مورد سایر گزینههای درمانی مانند فیزیوتراپی یا روشهای تسکین درد تکمیلی مشورت کنید.
عصب سه قلو
عصب سه قلو یکی از ۱۲ جفت عصبی است که به مغز شما متصل است و مسئول انتقال حس لامسه و درد از صورت و سر به مغز میباشد. سه شاخه در عصب سه قلو وجود دارد که همگی مسئول انتقال تکانههای عصبی به قسمتهای مختلف صورت میباشند:
- شاخه چشم: قسمت بالایی صورت، از جمله پیشانی.
- شاخه آروارهای یا فکی فوقانی: شامل هر عضوی که در وسط صورت قرار دارد، از جمله گونهها، سوراخهای بینی و لب بالایی.
- شاخه آروارهای یا فکی تحتانی: قسمت پایین صورت، از جمله لب پایین و ناحیه فک.
انواع نورالژی عصب سه قلو
نورالژی عصب سه قلو، دو نوع اصلی دارد:
- معمولی (نوع ۱): احتمالاً دردی تیز، شدید و پراکنده را تجربه خواهید کرد. درد ممکن است از چند ثانیه تا ۲ دقیقه طول بکشد. گاهی ممکن است تا ۲ ساعت هیچگونه دردی را تجربه نکنید.
- غیرمعمول (نوع ۲): این نوع با درد مداوم و گسترده مشخص میشود اما شدت آن کمتر از نوع ۱ است.
علت درد
در نورالژی عصب سه قلو عملکرد عصب سه قلو مختل میشود. معمولا مسئله تماس بین رگ خونی طبیعی و عصب سه قلو در پایه مغز است. این تماس باعث فشار در عصب و منجر به سوعملکرد آن میشود.
نورالژی تریژمینال ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. اولاً، افزایش سن میتواند یک عامل محتمل برای بروز این حالت باشد. همچنین، آن ممکن است به علت اسکلروزیس چندگانه، که یک بیماری اتوایمیونی است که غلاف میلین، پوشش محافظتی اعصاب، را تخریب میکند، یا اختلالی مشابه با آسیب به غلاف میلین باشد. نورالژی تریژمینال همچنین میتواند ناشی از فشردگی یک عصب به دلیل تورم یک رگ خونی یا رشد تومور باشد. برخی افراد ممکن است به دلیل ضایعه مغزی یا ناهنجاریهای دیگر، نورالژی عصب سه قلو را تجربه کنند. همچنین، در برخی موارد، نورالژی عصب سه قلو ممکن است ناشی از آسیبهای جراحی، سکته مغزی یا ضربه به صورت باشد.
انواع مختلف محرکها که ممکن است منجر به نورالژی عصب سه قلو شوند، عبارتند از:
- اصلاح کردن صورت
- لمس صورت
- غذا خوردن
- نوشیدن
- مسواک زدن
- صحبت کردن
- آرایش کردن
- وزش باد به صورت
- خندیدن
- شستن صورت
علائم
علائم احتمالی نورالژی عصب سه قلو ممکن است شامل یک یا چند مورد ازموارد زیر باشد:
- درد شدید، تیرکشنده یا شبیه یک شوکالکتریکی
- حملات خودبهخودی درد یا حملاتی که ناشی از لمس صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن است.
- مدت دورههای درد از چند ثانیه تا چند دقیقه
- حملات میتواند روزها، هفتهها و ماهها یا بیشتر ادامه داشته باشد و برخی ممکن است در یک دوره زمانی هیچ دردی را تجربه نکنند.
- درد و سوزش دائمی
- درد در گونه، فک، دندانها، لثهها، لبها، چشم و پیشانی
- درد در یک طرف صورت و به ندرت هر دو طرف صورت
- دردی که در یک نقطه متمرکز شده یا به شکل گستردهتری ایجاد میشود.
- حملاتی که در طول زمان دائمی و شدیدتر میشوند.
در صورت تجربه درد طولانی مدت و دائمی و یا در صورتی که با مصرف مسکنهای بدون نسخه تسکینی مشاهده نکردید، باید به پزشک مراجعه کنید. این بیماری زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار میدهد و معمولا در سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی آغاز میشود. افراد کمتر از ۴۰ سال به ندرت درگیر این عارضه میشوند.
تشخیص
تشخیص نورالژی عصب سه قلو معمولاً براساس شرح دقیق علائم بیمار صورت میگیرد. در ادامه، برخی از جوانب مهم در تشخیص این بیماری را بررسی خواهیم کرد:
- نوع درد: درد نورالژی عصب سه قلو معمولاً ناگهانی، شوک مانند و کوتاه مدت است. بیماران ممکن است در بازههای زمانی کوتاهی با درد شدید روبرو شوند.
- محل درد: قسمتهایی از صورت که در آنها درد احساس میشود، میتواند به پزشک اطلاعاتی درباره درگیر شدن عصب سه قلو بدهد. پزشک میتواند با بررسی مناطق مختلف صورت، محل دقیق درد را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز کند.
- محرکهای درد: درد مرتبط با نورالژی عصب سه قلو معمولاً با تحریک ملایم مانند خوردن غذا، صحبت کردن یا حتی برخورد با باد خنک ایجاد میشود. این محرکها میتوانند به پزشک اطلاعات بیشتری درباره علت درد بدهند.
- معاینه عصبی: با لمس و معاینه قسمتهای مختلف صورت، پزشک میتواند محل دقیق درد را تشخیص داده و تعیین کند کدام شاخههای عصب سه قلو ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند. همچنین، آزمایشات رفلکس میتوانند به پزشک در تشخیص بیشتر کمک کنند و اینکه آیا علائم ناشی از فشرده شدن عصب است یا بیماری دیگری دارد.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): ممکن است پزشک تصویربرداری MRI را از منطقه سر تهیه کند تا ارتباط بین نورالژی عصب سه قلو، مالتیپل اسکلروزیس یا تومور را بررسی کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای مشاهده عروق و رگها و برجسته کردن جریان خون، ماده رنگی را به رگها تزریق کند.
در نهایت، برای تشخیص دقیق، بسته به شرایط و علائم شما، پزشک ممکن است آزمایشات اضافی را تجویز کند تا سایر شرایط را بررسی یا رد کند.
درمانهای پزشکی
درمان بیماری درد عصب سه قلو معمولا با داروها آغاز میشود و برخی از افراد نیازی به هیچ درمان اضافی ندارند. با این حال، با گذشت زمان، بدن برخی افراد ممکن است دیگر به دارو پاسخ ندهد، یا ممکن است عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کنند. در این صورت، تزریق یا جراحی نیز گزینههای دیگری برای درمان نورالژی عصب سه قلو هستند.
داروها
برای درمان نورالژی عصب سه قلو، پزشک معمولاً داروهایی را به منظور کاهش یا مسدود کردن ارسال سیگنالهای درد به مغز تجویز میکند. این دارو ها عبارتند از:
- ضد تشنجها: پزشکان معمولاً کاربامازپین (Tegretol, Carbatrol و …) را برای نورالژی عصب سه قلو تجویز میکنند و ثابت شده که در درمان این بیماری موثر است. سایر داروهای ضد تشنجی که برای درمان نورالژی عصب سه قلو مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از: اکسکاربازپین، لاموتریژین و فنیتوئین. سایر داروها، از جمله کلونازپام و گاباپنتین نیز ممکن است استفاده شوند.
در صورتی که عملکرد داروی ضد تشنجی که استفاده میکنید به مرور کاهش یابد، پزشک دوز دارو را افزایش میدهد یا دارویی دیگر را جایگزین میکند. عوارض جانبی داروهای ضد تشنج ممکن است شامل سرگیجه، گیجی، خواب آلودگی و حالت تهوع باشد. همچنین، کاربامازپین میتواند واکنشهای دارویی جدی را در برخی از افراد، عمدتاً در افراد آسیایی، ایجاد کند، بنابراین ممکن است قبل از شروع کاربامازپین، آزمایش ژنتیکی انجام شود.
- ضد اسپاسمها: ممکن است از داروهای شل کننده عضلات مانند باکلوفن (گابلوفن، لیورسال) به تنهایی یا در ترکیب با کاربامازپین استفاده شود. عوارض جانبی ممکن است شامل گیجی، حالت تهوع و خواب آلودگی باشد.
- تزریق بوتاکس: طبق مطالعات کوچک انجام شده، تزریق بوتاکس ممکن است باعث کاهش درد ناشی از نورالژی عصب سه قلو در افرادی شود که دیگر تحت درمان دارویی نیستند. با این حال، قبل از استفاده از این روش درمانی، تحقیقات بیشتری باید انجام شود.
انسداد عصبی
روش انسداد یا بلوک عصبی یک تزریق داخل وریدی (با یک داروی استروئیدی یا یک عامل دیگر) است که به منظور کاهش درد و آرامش در قسمتهای مختلف عصب اعمال میشود. پزشک داروی بیحسی را به وسیله یک سوزن نازک به کناره صورت تزریق میکند. سپس با کمک اشعه ایکس، پزشک داروی ضد درد استروئیدی را به وسیله سوزن دوم تزریق میکند. معمولا این عمل کمتر از ۳۰ دقیقه به پایان میرسد و همان روز میتوانید به خانه برگردید.
برخی بیماران بلافاصله پس از تزریق متوجه تسکین درد میشوند، اما ممکن است چند ساعت بعد، پس از اینکه داروی بیحسی از بین رفت، درد دوباره شروع شود. معمولاً دو تا سه روز بعد، زمانی که استروئید اثر میکند، تسکین طولانی مدت را تجربه خواهید کرد. مدت زمان تسکین درد در هر بیمار متفاوت است. معمولاً افراد برای تداوم اثر به چند سری تزریق نیاز دارند. گاهی اوقات فقط دو تزریق لازم است، اما گاهی اوقات بیش از ۱۰ تزریق لازم است. با هر تزریق، اثرات دوام بیشتری خواهند داشت.
معمولا روش انسداد عصبی عوارضی بسیار کمی به همراه دارد. با این حال، ممکن است در محل تزیق دچار کبودی، تورم یا درد شوید اما عوارض جدی، از جمله عفونت، خونریزی و آسیب عصبی، نادر هستند.
عوارض جانبی ناشی از این روش عبارتند از: مشکل در جویدن یا بلع و بیحسی در صورت. این اثرات در عرض چند ساعت کمتر شده و به مرور از بین خواهند رفت. به مدت ۲۴ ساعت پس از بلوک عصب سه قلو نباید رانندگی کنید یا فعالیت شدید انجام دهید ولی روز بعد میتوانید فعالیتهای عادی خود را از سر بگیرید.
جراحی
گزینههای جراحی برای نورالژی عصب سه قلو شامل موارد زیر است:
- رفع فشار عروق ریز: این روش شامل جابجایی یا از بین بردن رگهای خونی است که با ریشه سه قلو در تماس هستند تا عملکرد نادرست عصب را متوقف کند. به منظور رفع فشار عروق بر روی عصب، پزشکان همچنین ممکن است در طی این روش بخشی از عصب سه قلو را برش دهند. سپس، جراح از طریق سوراخ کوچک در جمجمه، شریانهایی که با عصب سه قلو در تماس هستند را از عصب دور میکند و یک بالشتک نرم بین عصب و سرخرگها قرار میدهد.
رفع فشار عروق ریز در اکثر مواقع میتواند با موفقیت درد را از بین ببرد یا کاهش دهد، اما در برخی افراد درد عود میکند. این روش ممکن است خطراتی مانند کاهش شنوایی، ضعف صورت، بیحسی صورت، سکته مغزی یا سایر عوارض را به همراه داشته باشد. اکثر افرادی که این روش را انجام میدهند پس از آن دچار بیحسی صورت نخواهند شد.
- جراحی مغز با امواج رادیویی استریوتاکتیک (چاقوی گاما): در این روش، جراح میزان مشخصی از امواج متمرکز را به سمت ریشه عصب سه قلو هدایت میکند. در این روش از اشعه برای آسیب به عصب سه قلو و کاهش یا از بین بردن درد استفاده میشود. تسکین به تدریج اتفاق میافتد و ممکن است یک ماه طول بکشد. جراحی استریوتاکتیک مغز در از بین بردن درد اکثریت افراد موفق است. در صورت عود درد، این روش میتواند تکرار شود. بیحسی صورت میتواند یک عارضه جانبی در این روش باشد.
- تزریق گلیسرول: در طی این روش، پزشک یک سوزن را از طریق صورت و به یک سوراخ در قاعده جمجمه وارد میکند، جایی که عصب سه قلو به سه شاخه تقسیم میشود و بخشی از ریشه آن است. سپس، پزشک مقدار کمی گلیسرول استریل تزریق میکند، که به عصب سه قلو آسیب میرساند و سیگنالهای درد را مسدود میکند. این روش اغلب باعث تسکین درد میشود. با این حال، برخی از افراد بعداً دچار عود درد میشوند و بسیاری از افراد بیحسی یا سوزن سوزن شدن صورت را تجربه میکنند.
- فشردهسازی بادکنکی: در فشردهسازی بادکنکی، پزشک یک سوزن توخالی را از طریق صورت به بخشی از عصب سه قلو، که از قاعده جمجمه عبور میکند، وارد میکند. سپس یک کاتتر نرم (لوله نازک) همراه با بالنی که در نوک آن است ، از طریق کانولا عبور داده میشود. پزشک بادکنک را با فشار کافی باد میکند تا به عصب سه قلو آسیب برساند و علائم درد را مسدود کند. این روش درد را با موفقیت در اکثر افراد، حداقل برای یک دوره زمانی، کنترل میکند. اکثر افرادی که این عمل را انجام میدهند کمی بیحسی گذرا در صورت را تجربه خواهند کرد.
- ضایعات حرارتی با فرکانس رادیویی: در این روش فیبرهای عصبی دردناک را به طور انتخابی از بین میبرد. جراح ابتدا شما را بیهوش میکند، سپس یک سوزن توخالی را از طریق صورت به بخشی از عصب سه قلو که از دهانه قاعده جمجمه عبور میکند، هدایت میکند. هنگامی که جراح مغز و اعصاب بخشی از عصب درگیر در درد را پیدا میکند، شما را از حالت بیهوشی خارج کرده و هوشیار میکند، شما باید زمان و مکان سوزن سوزن شدن را اطلاع دهید. هنگامی که جراح قسمتی از عصب دخیل را مشخص می کند، دوباره شما را بیهوش میکند. سپس الکترود گرم میشود تا جایی که به رشتههای عصبی آسیب برساند و باعث ایجاد ناحیهای از آسیب (ضایعه) شود. اگر درد شما برطرف نشود، پزشک احتمالا ضایعات اضافی ایجاد میکند. ضایعات حرارتی با فرکانس رادیویی معمولاً منجر به بیحسی موقت صورت بعد از عمل میشود. درد ممکن است بعد از سه تا چهار سال عود کند.
درمانهای مکمل
روشهای دیگری نیز وجود دارد که میتوانید به منظور افزایش اثربخشی درمان همراه با دارودرمانی استفاده کنید. این روشها شامل موارد زیر است:
- یوگا
- تجسم خلاق
- مدیتیشن
- رایحه درمانی
- تمرینات با ضربه کم
درمانهای اضافی که ممکن است برای درمان این عارضه مفید باشند عبارتند از:
- طب سوزنی
- کایروپراکتیک
- مشاوره یا درمان حمایتی
- بیوفیدبک
- ویتامین تراپی
- تغذیه درمانی
پیشگیری
هیچ راهی برای پیشگیری از نورالژی عصب سه قلو وجود ندارد. تنها راه این است که از فعالیتهایی که باعث درد میشوند اجتناب کنید. برای مثال، برخی از افراد به منظور جلوگیری یا کاهش حملات اقدامات زیر را انجام میدهند:
- صورتتان را با آب ولرم بشویید، نه آب خیلی داغ یا خیلی سرد.
- غذاهای نرم بخورید.
- غذای خیلی سرد یا خیلی داغ نخورید، غذا باید متناسب با محیط دما باشد.
- از مصرف مواد غذایی که ممکن است باعث حملات شوند، مانند کافئین و مرکبات اجتناب کنید.
- پس از خوردن غذا، دهان خود را با آب ولرم بشویید.
- دندانهایتان را به آرامی با یک مسواک نرم تمیز کنید.
- اگر باد باعث دردتان میشود، هنگامی که باد میوزد از یک شال برای محافظت از صورت خود استفاده کنید.
- از سایر محرکهایی که در گذشته باعث درد شدهاند نیز اجتناب کنید.
سوالات متداول
درد عصب سه قلو چه حسی دارد؟
علائم اصلی بیماری نورالژی عصب سه قلو شامل حملات ناگهانی درد شدید در صورت است که ممکن است چند ثانیه تا حدوداً ۲ دقیقه طول بکشد. این درد معمولاً به عنوان یک حالت طاقتفرسا و شبیه به شوک الکتریکی توصیف میشود. در حقیقت، حملات میتوانند به اندازهای شدید باشند که شما قادر به انجام کاری نباشید.
آیا درد عصب سه قلو برطرف میشود؟
نورالژی عصب سه قلو ممکن است در طول زمان به جای بهبودی، بدتر شود. نورالژی عصب سه قلو ممکن است با یک مورد خفیف شروع شده و به تدریج پیشرفت کند و درد ممکن است با گذشت زمان تشدید شود.
چگونه میتوان نورالژی عصب سه قلو را کاهش داد؟
در درمان نورالژی عصب سه قلو، پزشکان معمولاً از داروها برای کاهش یا مسدود کردن سیگنالهای دردی که به مغز ارسال میشوند، استفاده میکنند. یکی از داروهای معمولاً تجویز شده برای درمان نورالژی عصب سه قلو، کاربامازپین است. این دارو به خوبی در کاهش علائم این بیماری موثر است و توسط پزشکان تجویز میشود.
نورالژی عصب سه قلو چقدر طول دوام دارد؟
نوع معمولی این اختلال باعث سوزش شدید، پراکنده، ناگهانی یا شوک مانند در صورت میشود که از چند ثانیه تا دو دقیقه در هر قسمت به طول میانجامد. این حملات میتوانند به صورت ممتد و به مدت دو ساعت رخ دهند.
چه عارضهای را میتوان با نورالژی عصب سه قلو اشتباه گرفت؟
عارضههایی که میتوانند با نورالژی عصب سه قلو اشتباه گرفته شوند عبارتند از: سردردهای خوشهای یا میگرن. همچنین سینوزیت و عفونت گوش نیز باید بررسی شوند.
بهترین مسکن برای نورالژی عصب سه قلو چیست؟
معمولاً برای نورالژی عصب سه قلو داروی ضد تشنجی کاربامازپین تجویز میشود، که میتواند تا حدودی باعث تسکین درد ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران شود. سایر داروهای ضد تشنجی که اغلب برای نورالژی عصب سه قلو تجویز میشوند شامل فنی توئین و گاباپنتین است.
