احتمالاً تجربه کردهاید که دست یا پاهایتان بهطور موقت گزگز و مورمور میشوند. این احساس خوابرفتگی و سرشدگی موقت دست یا پا را ما همه تجربه کردهایم. اگر دست خود را به خواب ببرید یا مدتی طولانی با پاها روی هم بنشینید، ممکن است گزگز و خوابرفتگی دست یا پا را تجربه کنید. این احساس علاوه بر گزگز، شامل سرشدگی، سوزش، سوزن سوزن شدن، سوزش یا مورمور شدن نیز میشود. به علاوه، ممکن است بیحسی، درد یا ضعف در دست و پا یا اطراف این اعضا را احساس کنید. عوامل و شرایط متعددی میتوانند منجر به گزگز دست یا پا شوند. به طور کلی، قرار گرفتن تحت فشار یا آسیب دیدن عصبها میتواند عاملی برای بروز گزگز باشد.در این مقاله ۲۵ دلیل گزگز دست یا پا را برایتان توضیح میدهیم و درمانهای مؤثری را نیز معرفی میکنیم.
دلایل گزگز دست و پا
نوروپاتی دیابتی
نوروپاتی یا آسیب عصبی، نتیجهی آسیب دیدن عصبها است. نوروپاتی انواع مختلفی دارد و یکی از آنها نوروپاتی محیطی است که دستها و پاها را درگیر میکند. نوروپاتی دیابتی در زمانی رخ میدهد که دیابت باعث آسیب به عصبها شود. این نوع نوروپاتی عمدتاً پاها و انتهای پاها را تحت تأثیر قرار میدهد و گاهی به بازوها و دستها نیز آسیب میرساند. آسیب عصبی در نوروپاتی دیابتی ناشی از غلظت بالای قند در خون است. علاوه بر عصبها، ممکن است رگهایی که به عصبها خون رسانی میکنند نیز آسیب ببینند. عصبها در صورت عدم دریافت اکسیژن کافی قادر به عملکرد صحیح نخواهند بود.
کمبود ویتامین
اگر در رژیم غذاییتان مقدار کافی از یک ویتامین خاص وجود نداشته باشد یا به عارضهای مبتلا باشید که اجازه ندهد بدن ویتامینی را به درستی جذب کند، دچار کمبود آن ویتامین خواهید شد. بعضی ویتامینها نقش مهمی در سلامت عصبها دارند که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ویتامین B12: سلولها برای تولید انرژی به ویتامین B12 نیاز دارند. ویتامین B12 در فراوردههای حیوانی مانند گوشت قرمز، لبنیات و تخممرغ وجود دارد. بنابراین گیاهخواران و وگانها باید مکمل ویتامین B12 مصرف کنند. کمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی میتواند منجر به آسیب عصبی شود که به صورت گزگز دست یا پا بروز مییابد.
- ویتامین B6: ویتامین B6 قابلیت ذخیره شدن در بدن را ندارد و بنابراین هر روز باید مصرف شود. گوشت قرمز، ماهی، آجیل، غلات، میوههای غیرمرکبات و سیبزمینی منابع غنی ویتامین B6 هستند. بیماران دچار کمبود ویتامین B6 با راش یا تغییرات شناختی روبهرو میشوند.
- ویتامین B1: ویتامین B1 نقش مهمی در ترمیم نورونها و تکانههای عصبی دارد. ویتامین B1 به وفور در گوشت قرمز، حبوبات، غلات سبوسدار و آجیل یافت میشود. احتمال کمبود ویتامین B1 در افرادی که مقدار زیادی غلات فراوریشده در رژیم غذاییشان وجود دارد، بالاتر است. کمبود ویتامین B1 باعث درد یا گزگز دست و پا میشود.
- ویتامین E: کمبود ویتامین E بیش از آنکه نتیجه وجود نداشتن مقدار کافی از این ویتامین در رژیم غذایی باشد، پیامد مشکل در جذب چربی در روده است. گزگز و مورمور شدن دست یا پا و اختلال در هماهنگی از نشانههای کمبود ویتامین E است. آجیل، دانهها، روغن سبزیجات و سبزیجات سبزبرگ منابع غنی از ویتامین E هستند.
- ویتامین B9 و فولات: کمبود ویتامین B9 و فولات باعث درد یا گزگز دست و پا میشود. این کمبود بر افراد زیر ۴۰ سال اثر بیشتری دارد. سبزیجات با برگهایی به رنگ سبز تیره، غلات سبوسدار، لوبیا، بادام زمینی، تخمه آفتابگردان، جگر و غذاهای دریایی سرشار از فولاتاند.
تحت فشار قرار گرفتن و گیر افتادن عصب
اگر بافتهای اطراف بیش از حد به عصب فشار بیاورند، عصب گیر میافتد. مواردی مانند آسیبدیدگی، حرکات مکرر و شرایط التهابی باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب میشود. گیرافتادگی عصب در بسیاری از ناحیههای بدن، از جمله دست یا پا میتواند رخ بدهد که باعث گزگز، بیحسی یا درد میشود. گیر افتادن عصب در کمر و پایین ستون فقرات حسهایی را ایجاد میکند که رو به پایین در پشت پا و کف پا منتشر میشود.
سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال عارضه شایعی است که پیامد تحت فشار قرار گرفتن عصب میانی در مسیر عبور از مچ دست است. سندرم تونل کارپال پیامد آسیبدیدگی، حرکات مکرر یا عارضههای التهابی است. بیماران مبتلا به سندرم تونل کارپال بیحسی یا گزگز را در چهار انگشت اول دست احساس میکنند.
نارسایی کلیه
نارسایی کلیه زمانی رخ میدهد که کلیهها دیگر نتوانند به خوبی عمل کنند. عارضههایی مانند فشار خون بالا یا دیابت میتواند به نارسایی کلیه منجر شود. وقتی کلیهها به درستی عمل نکنند، مایعات و مواد زائد در بدن جمع میشود و زمینه برای آسیب عصبی فراهم میشود. گزگز ناشی از نارسایی کلیه غالباً در پا یا کف پا احساس میشود.
بارداری
ورم کل بدن در دوران بارداری به بعضی عصبها فشار میآورد و باعث احساس گزگز در دست و پا میشود. این علائم معمولاً پس از بارداری از بین میرود.
مصرف دارو
داروهای مختلفی باعث آسیب عصبی و در نتیجه مورمور شدن دست یا پا میشود. در واقع گزگز دست و پا یکی از عوارض جانبی شایع داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان (شیمیدرمانی) و HIV به شمار میآید. مصرف داروهای زیر نیز میتواند به گزگز دست و پا دامن بزند:
- داروهای قلبی و فشارخون مانند آمیودارون یا هیدرالازین
- داروهای ضدعفونت مانند مترونیدازول و داپسون
- داروهای ضدتشنج مانند فنیتوئین.
روماتیسم
روماتیسم نوعی عارضه خودایمنی است که باعث ورم کردن و درد مفاصل میشود. روماتیسم غالباً مچ دست و دست را درگیر میکند، البته این عارضه میتواند به دیگر بخشهای بدن از جمله مچ پا و پا نیز آسیب بزند. التهاب ناشی از روماتیسم باعث تحت فشار قرار گرفتن عصبها میشود و در نتیجه گزگز و مورمور شروع میشود.
ام اس
ام اس نوعی عارضه خودایمنی است که باعث میشود سیستم ایمنی بدن به میلین، یعنی غلاف محافظ عصبها حمله کند و در نتیجه عصبها آسیب ببینند. بیحسی یا گزگز بازو، پا و صورت یکی از علائم شایع MS است.
لوپوس
لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که موجب میشود سیستم ایمنی به بافتهای بدن حمله کند. لوپوس هر بخشی از بدن، از جمله سیستم ایمنی را میتواند درگیر کند. گزگز دست یا پا میتواند پیامد تحت فشار قرار گرفتن عصبهای مجاور به دلیل التهاب یا تورم ناشی از لوپوس باشد.
بیماری سلیاک
سلیاک هم نوعی بیماری خودایمنی است که بر روده کوچک اثر میگذارد. چنانچه فرد مبتلا به سلیاک گلوتن مصرف کند، واکنش خودایمنی برانگیخته میشود. برخی بیماران مبتلا به سلیاک دچار علائم نوروپاتی مانند گزگز دست و پا میشوند. این علائم در بیماران بدون علائم گوارشی و رودهای نیز بروز مییابد.
بیماری لایم
بیماری لایم نوعی عفونت باکتریایی است که از طریق گزش کنههای آلوده منتقل میشود. چنانچه عفونت درمان نشود، عفونت سیستم عصبی را درگیر میکند و باعث گزگز دست و پا میشود.
زونا
زونا، راش دردناکی است که در اثر فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر بروز مییابد، این ویروس در عصبهای افرادی که به بیماری آبله مرغان مبتلا شدهاند، به صورت نهفته وجود دارد. زونا معمولاً فقط بخش کوچکی از یک سمت بدن را درگیر میکند که میتواند شامل دست، بازو، پا و پایین پا باشد. ممکن است بیحسی یا گزگز را در ناحیه درگیر زونا احساس کنید.
هپاتیت بی و سی
ویروسها مسئول ابتلا به هپاتیت B و C هستند. این بیماریها منجر به التهاب کبد میشوند و در صورت عدم درمان، میتوانند باعث بروز سرطان کبد یا سیروز شوند. علاوه بر این، عفونت هپاتیت C میتواند باعث ابتلا به نوروپاتی محیطی نیز شود، اگرچه مکانیسم دقیق این تأثیر هنوز کاملاً مشخص نیست.
علاوه بر این، عفونت هپاتیت B یا C میتواند منجر به عارضهای به نام کرایوگلوبولینمی شود. در این حالت، پروتئینهای خاصی که در خون وجود دارند، در دماهای پایین با هم تجمع مییابند و یک تودهی التهابی تشکیل میدهند. این وضعیت میتواند باعث بروز علائمی مانند بیحسی و گزگز شود.
HIV یا ایدز
HIV ویروسی است که به سلولهای سیستم ایمنی حمله میکند و خطر بروز عفونت و ابتلا به بعضی سرطانها را افزایش میدهد. عفونت HIV در صورت درمان نشدن پیشرفت میکند و به مرحله آخر میرسد، سیستم ایمنی در مرحله پایانی عفونت HIV به شدت آسیب دیده است. HIV میتواند سیستم عصبی را نیز درگیر کند، عصبهای دست و پا در بعضی موارد آسیب میبیند و درنتیجه گزگز، بیحسی و درد شروع میشود.
جذام
جذام نوعی عفونت باکتریایی است که میتواند به پوست، عصبها و مجاری تنفسی آسیب بزند. چنانچه سیستم عصبی درگیر شود، گزگز یا بیحسی بخشهای آسیبدیده شروع میشود که میتواند شامل دست و پا هم باشد.
کمکاری تیروئید
منظور از کمکاری تیروئید این است که غده تیروئید هورمون تیروئید کافی تولید نمیکند. کمکاری تیروئید شدید درماننشده میتواند به عصبها آسیب بزند و مورمور شدن یا بیحسی را ایجاد کند، البته این مورد نادر است. سازوکار دقیق این تأثیرگذاری نامشخص است.
مسمومیت و تماس با مواد سمی
سموم و مواد شیمیایی مختلفی به عنوان نوروتوکسینها شناخته میشوند، یعنی سمومی که به سیستم عصبی آسیب میزنند. تماس با این مواد میتواند منجر به ظهور علائم مختلفی مانند گزگز دست یا پا شود. برخی از این مواد عبارتند از:
- فلزات سنگین مانند جیوه، سرب و آرسنیک که به صورت جزء از نوروتوکسینها شناخته میشوند.
- آکریلآمید، که یک ترکیب شیمیایی است که برای اهداف صنعتی مختلف استفاده میشود.
- اتیلن گلیکول، که در برخی از محصولات ضدیخ وجود دارد.
- هگزاکربنها که در بعضی از حلالها و چسبها ممکن است یافت شوند.
این مواد و سموم میتوانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با سیستم عصبی تعامل داشته باشند و باعث بروز علائم نوروتوکسیک شوند، که گزگز دست یا پا تنها یکی از این علائم است.
فیبرومیالژی
فیبرومیالژی علائم بسیاری مانند درد عضلانی گسترده، خستگی شدید و تغییرات خلقی دارد. برخی بیماران دچار فیبرومیالژی علائم دیگری مانند سردرد، مشکلات گوارشی و گزگز دست و پا را نیز تجربه میکنند. علت ابتلا به فیبرومیالژی ناشناخته است.
کیست گانگلیون
کیست گانگلیون توده مملو از مایعی است که عموماً در مفاصل، به ویژه مچ دست ایجاد میشود. کیست گانگلیون به عصبهای مجاور فشار میآورد و باعث گزگز دست یا انگشتان دست میشود، البته خود کیست بدون درد است. علت ایجاد شدن کیست گانگلیون نامشخص است، هرچند به نظر میرسد که تحریک شدن مفصل بیتأثیر نباشد.
اسپوندیلوز گردنی
اسپوندیلوز گردنی پیامد تغییرات ناشی از افزایش سن در بخشی از ستون فقرات گردنی است. این تغییرات شامل مواردی مانند فتق، ساییدگی و آرتروز میشود. چنین تغییراتی گاهی به نخاع فشار میآورد، تحت فشار قرار گرفتن نخاع باعث تشدید گردن درد و بروز علائمی مانند گزگز یا بیحسی در بازوها و پاها میشود.
پدیده رینود
پدیده رینود بر جریان خون در بازوها و پاها اثر میگذارد. رگهای خونی این ناحیهها در پی واکنشی افراطی به سرما یا استرس کوچکتر میشوند. کاهش جریان خون بیحسی یا گزگز انگشتان دست و پا را به دنبال دارد.
نوروپاتی ناشی از مصرف الکل
مصرف بلندمدت مشروبات الکلی باعث ابتلا به نوروپاتی محیطی میشود که ممکن است با سوزش و سردرد دست و پا همراه باشد. این عارضه به طور تدریجی پیشرفت میکند، اما مکانیسم دقیق آن هنوز کاملاً مشخص نیست. به عبارت دیگر، این مشکل ناشی از کمبود ویتامینها و مواد مغذی نیست، اگرچه دقیقاً چگونگی اثر مشروبات الکلی بر عصبها هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است.
واسکولیت
واسکولیت پیامد ملتهب شدن رگهای خونی است. واسکولیت انواع مختلفی دارد و علت ابتلا به آن کاملاً مشخص نیست. چون التهاب تغییراتی را در رگها ایجاد میکند، جریان خون در ناحیه درگیر محدود میشود. بعضی گونههای واسکولیت به مشکلات عصبی مانند گزگز، بیحسی و ضعف دامن میزند.
سندرم گیلن ـ باره
سندرم گیلن ـ باره نوعی عارضه سیستم عصبی نادر است که با حمله کردن سیستم ایمنی به بخشی از سیستم عصبی همراه است. علت دقیق ابتلا به این سندرم هنوز مشخص نیست. سندرم گیلن ـ باره گاهی پس از ابتلا به یک بیماری بروز مییابد. گزگز غیرقابلتوضیح و درد احتمالی دست و پا میتواند یکی از علائم اولیه این سندرم باشد.
تشخیص
اگر به دلیل گزگز غیرقابلتوضیح دست یا پا به پزشک مراجعه کنید، پزشک اقداماتی را برای تشخیص مشکل انجام میدهد که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه بالینی: معاینه بالینی شامل معاینه عصبی به منظور مشاهده رفلکسها و عملکرد حسی یا حرکتی میشود.
- بررسی پرونده پزشکی: پزشک سؤالاتی را درباره علائم، عارضههای قبلی و داروهای مصرفی فعلی میپرسد.
- آزمایش خون: پزشک دستور میدهد آزمایش خون برای ارزیابی مواردی مانند میزان وجود مواد شیمیایی خاص، ویتامینها یا هورمونها در خون، بررسی عملکرد اندامها و اندازهگیری سلولهای خونی انجام شود.
- آزمایشهای تصویربرداری: مانند رادیوگرافی، سونوگرافی یا MRI
- آزمایش بررسی عملکرد عصبها: از روشهایی مانند تستهای سرعت هدایت عصبی یا نوار عصب و عضله استفاده میشود.
- نمونهبرداری (بیوپسی) از عصب یا پوست
درمان گزگز دست و پا
درمان گزگز و مورمور شدن دست و پا با توجه به علت بروز این مشکل تعیین میشود. پزشک طرح درمان مناسب را پس از تشخیص مشکل اصلی با همفکری بیمار تهیه میکند. طرح درمان گزگز دست و پا شامل یک یا چند مورد از روشهای زیر میشود:
- تغییر میزان مصرف دارو: پزشک دوز داروی مصرفی را تغییر میدهد یا داروی دیگری تجویز میکند.
- مکملهای خوراکی: مصرف مکملها برای جبران کمبود ویتامین توصیه میشود.
- اصلاح برنامه مدیریت دیابت
- درمان عارضههای زمینهای مانند عفونت، روماتیسم یا لوپوس.
- جراحی: جراحی برای اصلاح گیرافتادگی عصب یا برداشتن کیست انجام میشود.
- مصرف مسکنهای بدون نسخه: مسکن درد احتمالی همراه با گزگز را تسکین میدهد.
- داروهای تجویزی: چنانچه داروهای بدون نسخه مؤثر نباشد، پزشک داروهایی را برای رفع گزگز و درد تجویز میکند.
- تغییر سبک زندگی: مانند به خوبی مراقبت کردن از پاها، رعایت رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و محدود کردن مصرف مشروبات الکلی.
جمعبندی
گزگز کردن و مورمور شدن دست و پا دلایل مختلفی دارد که از آن جمله میتوان به دیابت، عفونت یا گیرافتادگی عصب اشاره کرد. چنانچه دچار گزگز غیرقابلتوضیح دست یا پا شدید، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام علت گزگز میتواند برای رفع علائم و پیشگیری از آسیبدیدگی بیشتر عصبها مهم باشد.
پرسشهای متداول
آیا گزگز دست و پا مشکل جدی و خطرناکی است؟
اکثر مردم هر از گاه با گزگز و خوابرفتگی دست یا پایشان مواجه میشوند. گزگز دست یا پا علیرغم ناخوشایند بودن معمولاً جدی نیست. اما اگر غالباً در دست یا پایتان احساس گزگز میکنید، ممکن است این مورمور شدن علامت ابتلا به یک عارضه زمینهای باشد.
کمبود کدام ویتامینها باعث گزگز دست و پا میشود؟
کمبود ویتامین B12 یکی از دلایل گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا است، چون این ویتامین نقش مهمی را در سیستم عصبی به عهده دارد و نبود آن میتواند باعث بروز مشکلاتی در هدایت عصبی یا آسیب عصبی شود.
چطور مورمور شدن دست و پایام را متوقف کنم؟
- رفع فشار از روی عصب درگیر به بازیابی عملکرد عادی کمک میکند.
- حرکت کردن گردش خون را بهبود میدهد و حسهای ناراحتکننده را برطرف میکند.
- دستتان را مشت کنید و بعد مشت دست را باز کنید.
- پنجههای پا را تکان بدهید.
- سرتان را از یک طرف به طرف دیگر تکان بدهید.
کمآبی بدن میتواند باعث گزگز دست و پا شود؟
حالت تهوع، یبوست، گزگز یا بیحسی انگشتان دست یا پا یا خوابرفتگی بخشهایی از بدن از نشانههای کمآبی است.
استرس میتواند باعث سوزن سوزن شدن دست و پا شود؟
اضطراب به روشهای مختلف باعث بیحسی میشود. رگهای خونی هنگام حملههای هراس منقبض میشود و در نتیجه فشار خون و ضربان قلب بالا میرود. این وضعیت جریان خون را در بخشهای مختلف بدن، به ویژه دست و پا کاهش میدهد که به نوبه خود میتواند به گزگز، بیحسی یا سرد شدن اندامها منجر شود.
کمبود ویتامین دی میتواند باعث گزگز دست و پا شود؟
اگر مقدار ویتامین D بسیار کم باشد، ممکن است غلظت کلسیم در خون بسیار پایین باشد؛ در نتیجه احساس سوزن سوزن شدن، انقباض و گرفتگی عضلانی و حتی تشنج ایجاد میشود.
فشار خون بالا میتواند علت مورمور شدن دست و پا باشد؟
داروهای شیمیدرمانی، HIV، فشار خون بالا، سل و بعضی عفونتها موجب ضعف یا بیحسی دست و پا میشود.
چه زمانی باید برای گزگز دست یا پا به پزشک مراجعه کنم؟
اگر بیحسی دستها برای مدتی طولانی ادامه داشت، باید برای درمان فوری اقدام کنید؛ چون ممکن است بیحسی دست نشانه ابتلا به یک عارضه جدی باشد. چنانچه علائم با بیحسی دیگر بخشهای بدن همراه بود، بسیار مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کنید.
فشار خون پایین میتواند علت گزگز و بیحسی باشد؟
فشار خون پایین عوارض گوناگونی دارد و پایین بودن مزمن فشار خون باعث میشود که خون نتواند اکسیژن کافی را به مغز و دیگر بخشهای بدن انتقال دهد؛ این اختلال به نوبه خود به بیحسی دامن میزند و در موارد شدید به سکته مغزی، ضربه مغزی، بیهوشی، کما، شوک یا مرگ منجر میشود.
مشکلات قلبی میتواند باعث بیحسی و گزگز شود؟
ناراحتی ناشی از مشکلات قلبی ممکن است با آغاز یا ختم شدن در قفسه سینه محدود نشود. این ناراحتی میتواند علائمی مانند درد، فشار، گزگز یا بیحسی را در ناحیههای مختلف از جمله کمر، گردن، فک، بازوها یا سایر بخشهای مجاور نشان دهد. فشار یا درد در قفسه سینه یا بخش بالاتنه ممکن است تنها علامتی نباشد که با آن مواجه میشوید؛ ممکن است تنگی نفس یا سرگیجه نیز تجربه کنید.
بنابراین، ناراحتی قلبی میتواند باعث ایجاد علائم متنوعی در مناطق مختلف بدن شود و تنها به قفسه سینه محدود نمیشود. اگر با درد، فشار، گزگز یا بیحسی در قفسه سینه یا بخشهای مجاور مواجه شوید، در نظر داشته باشید که این ممکن است نشانههای مرتبط با مشکلات قلبی باشند. همچنین، تنگی نفس و سرگیجه نیز میتوانند علائم دیگری باشند که با مشکلات قلبی همراه باشند.
پیشدیابت میتواند علت گزگز باشد؟
بالا بودن قند خون در بلندمدت، حتی در بازه پیشدیابتی میتواند به عصبها آسیب بزند. ممکن است نوروپاتی دیابتی به بیحسی، گزگز، سوزش یا درد دست، پا و انگشتان دست و پا منجر شود.
