در صورتی که عصب‌های خاصی که در سر قرار دارند، پیام‌هایی را به مغز ارسال کنند، فرد ممکن است سر درد تجربه کند. این اعصاب قادر به تشخیص آسیب‌های بافتی هستند و پیام‌های ناشی از آسیب را از طریق نخاع به مغز منتقل می‌کنند. زمانی که مغز این پیام‌ها را دریافت می‌کند، آنها را پردازش کرده و فرد درد سر تجربه می‌کند. بلوک‌های عصبی یکی از روش‌های موثر درمان انواع دردها هستند. در این روش، یک ماده بی‌حس کننده به طور مستقیم به عصب‌های ناحیه مورد نظر تزریق میشود و باعث تسکین درد سر میشود. بلوک‌های عصبی می‌توانند برای درمان و کاهش دردهای بدن و سردردهای مختلف مانند میگرن استفاده شوند. انجام بلوک عصب باید توسط پزشک ماهر و مجرب انجام شود تا خطر بروز عوارض جانبی به حداقل برسد.
درمان با بلوک عصبی
پزشک معالج شما ممکن است روش های درمانی مختلفی را برای درمان سردرد به شما توصیه کند. از این رو، نوع درمان مورد نیاز نیز به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله، نوع و علت سردرد و تعداد دفعات بروز آن. از میان روش های متعدد درمان سردرد، ثابت شده است که درمان با بلوک عصبی، بسیار موثر و کارآمد است و نتایج مطلوبی نیز به همراه دارد. روش های بلوک عصبی متعددی نیز وجود دارند که پزشکان برای درمان سردرد از آنها استفاده می کنند. روش های مختلف بلوک عصبی عبارتند از:
بلوک عصب پس سری
عصب پس سری یا اکسی پیتال از قسمت پشت سر، به سمت بالا و ناحیه ی فوقانی سر می روند. عصب پس سری، اکثریت احساسات پشت و بالای سر را بر عهده دارند. بلوک عصب پس سری روشی مناسب برای درمان انواع سردردها از جمله سردردهای میگرنی است. پزشکان از این روش درمانی برای کاهش فشار و شدت سردردهای میگرنی استفاده می کنند.
در این روش درمانی، پزشک دارویی متشکل از مسکن و استروئیدها را به عصب اکسی پیتال بزرگ و کوچک تزریق می کند. در پی این تزریق، عصب ها بی حس می شوند و این امر می تواند از بروز سردردهای میگرنی جلوگیری کند. پزشکان از بلوک عصب پس سری برای درمان سردردهای میگرنی و انواع دیگر سردردها استفاده می کنند که عبارتند از:
- سردردهای میگرنی: سردردهای شدیدی که معمولا از یک سمت سر شروع می شوند و حتی می توانند باعث تهوع و سرگیجه شوند.
- سردردهای خوشه ای(کلاستر): شدیدترین و دردناک ترین نوع سردردهای اولیه هستند که به صورت خوشه ای رخ می دهند.
- نورالژی اکسیپیتال(درد پشت سر): نوعی اختلال سردرد است که باعث ایجاد درد تیزی در پشت سر، گردن و پشت گوش ها می شود.
بلوک عصبی فوق اوربیتال(پیشانی)
عصب فوق اوربیتال، شاخه قدامی عصب چشم را تشکیل می دهند. عصب چشمی مسئولیت احساس در صورت، پیشانی و همچنین چشم ها و قسمت هایی از حفره بینی را بر عهده دارند. عصب فوق اوربیتال نیز مسئولیت احساس در جلوی پوست سر، پیشانی، پلک فوقانی و ریشه بینی را بر عهده دارند.
روش بلوک عصب فوق اوربیتال نیز شبیه به بلوک عصب پس سری است. در این روش، پزشک تزریق را دقیقا در زیر ابرو انجام می دهد و داروی حاوی مسکن و استروئیدها را مستقیما به عصب فوق اوربیتال موجود در این ناحیه تزریق می کند. پزشکان علاوه بر میگرن، بلوک عصبی فوق اوربیتال را برای درمان سر دردهای زیر استفاده می کنند:
- سردردهای خوشه ای (کلاستر)
- تسکین درد ناشی از سوختگی یا خراش عمیق پوست
- درد ناشی از بیماری زونا
- تسکین درد در طول ترمیم جراحات و بریدگی های شدید
- تسکین درد هنگام خارج کردن اجسام خارجی از بدن
- نورالژی
- تسکین درد در حین و بعد از جراحی پلک فوقانی
بلوک عصب محیطی
سالیان سال است که از روش بلوک عصب محیطی برای درمان انواع سردردها استفاده می شود. در این روش، تزریق به شاخه های عصب سه قلو و گردنی انجام می شود که می تواند تسکین سریع و قطعی سردرد را به همراه داشته باشد و موجب شود بیمار به مدت چندین روز یا حتی چندین هفته هیچگونه سردردی نداشته باشد. بلوک عصب محیطی، موارد منع استفاده ی چندانی ندارد. این روش بسیار ایمن بوده و از طرفی درد تزریق و تداخالات دارویی چندانی هم ندارد. بلوک عصب محیطی می تواند انواع سردردها و اختلالات زیر را درمان کند:
- درمان حملات حاد میگرنی
- تسکین سریع سردردهای خوشه ای
- تسکین سردردهای حاد و مزمن
- تکرار تزریق بلوک عصب محیطی به صورت دوره ای جهت درمان سردردهای مزمن روزانه
انواع سردردهایی که با بلوک عصبی درمان می شوند
انواع سردردهایی که با بلوک عصبی قابل درمان هستند عبارتند از:
سردردهای تنشی
شایع ترین نوع سردرد ما بین بزرگسالان و افراد نوجوان، سردردهای تنشی است. این نوع سردرد باعث درد خفیف تا متوسطی میشود و به مرور زمان می آید و میرود. سردردهای تنشی معمولا علایم دیگری ندارند.
سردردهای میگرنی
درد ناشی از سردردهای میگرنی غالبا به صورت دردی تپنده و ضرباندار توصیف می شود. سردردهای میگرنی ممکن است ۳ الی ۴ ساعت در روز طول بکشد و این نوع سردرد معمولا ۱ الی ۴ بار نیز در ماه اتفاق می افتد. افرادی که دچار سردردهای میگرنی می شوند معمولا علائم دیگری نظیر حساسیت به نور، صدا، بو، حالت تهوع یا استفراغ، از دست دادن اشتها و ناراحتی معده یا شکم درد نیز دارند. هنگامی که یک کودک به میگرن مبتلا شود ممکن است چهره ی او رنگ پریده به نظر برسد و در کنار آن، احساس سرگیجه و تاری دید، تب و ناراحتی معده نیز داشته باشد. در موارد معدودی نیز سردردهای میگرنی در کودکان با استفراغ همراه است که این مورد تقریبا یک بار در ماه اتفاق می افتد.
سردردهای خوشه ای
سردردهای خوشه‌ای به شدت بیشترین نوع سردرد هستند و در صورت بروز آنها، فرد ممکن است با درد شدید و سوزشی در پشت یا اطراف چشم خود مواجه شود. اکثر افراد مبتلا به سردردهای خوشه‌ای قادر به استراحت نمی‌باشند و به طور مداوم حرکت می‌کنند. علاوه بر درد شدید، در صورت بروز سردردهای خوشه‌ای، فرد ممکن است علائم دیگری نیز تجربه کند، از جمله افتادگی پلک، اشک‌ریزی، قرمزی چشم، گرفتگی بینی و انقباض مردمک چشم. به علت ایجاد درد در چندین ناحیه، این نوع سردردها به عنوان سردردهای خوشه‌ای شناخته می‌شوند. حملات سردرد خوشه‌ای ممکن است در طول یک دوره ۱ تا ۳ بار رخ دهند و هر حمله سردرد خوشه‌ای معمولاً مدت زمانی بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت طول می‌کشد. این نوع سردرد می‌تواند برای ماه‌ها یا سال‌ها ناپدید شود و سپس بلافاصله بازگردد. تعداد مردان مبتلا به سردردهای خوشه‌ای حدود ۳ تا ۴ برابر بیشتر از تعداد زنان است.
سردردهای مزمن روزانه
معمولا افراد در یک دوره ۳ ماهه، به مدت ۱۵ روز در طول هر ماه، این نوع سردرد را تجربه می کنند. سردردهای مزمن روزانه گاها بسیار کوتاه هستند و گاها حتی بیش از ۴ ساعت طول می کشند. این نوع سردرد معمولا یکی از ۴ نوع سردرد اولیه است که عبارتند از:
- میگرن مزمن
- سردرد تنشی مزمن
- سردرد مداوم روزانه
- سردرد پیوسته در نیمه ی سر
سردردهای سینوسی
با بروز سردردهای سینوسی، فرد درد عمیق و مداومی را در استخوان گونه، پیشانی یا روی پل بینی خود احساس می کند. این نوع سردرد زمانی اتفاق می افتد که حفره های سینوسی ملتهب شوند. این نوع سردرد معمولا با علائم دیگری نظیر تب، تورم صورت، آبریزش بینی و گرفتگی گوش همراه است. علت اصلی سردردهای سینوسی، عفونت سینوس است، بنابراین بر خلاف آبریزش های شفاف در سردردهای خوشه ای یا میگرنی، ترشحاتی که در پی این نوع سردرد از بینی فرد خارج می شود به رنگ سبز یا زرد خواهد بود.
سردردهای پس از حادثه یا سانحه
در پی بروز سانحه یا حادثه، بعد از ۲ الی ۳ روز، این نوع سردردهای ناشی از استرس رخ می دهند که علائم زیر را دارند:
- دردی مبهم که هر از گاهی بدتر می شود.
- سرگیجه
- سبکی سر
- مشکل در تمرکز
- اختلالات حافظه
- خستگی مفرط
- تحریک پذیری و عصبی بودن
این نوع سردرد ممکن است چندین ماه طول بکشد اما اگر با گذشت چند هفته سردرد شما بهتر نشد باید به پزشک مراجعه کنید.
کاندیدای مناسب برای بلوک عصبی
روش درمانی بلوک عصبی برای اکثر افراد مناسب است. با این حال، افرادی که شرایط ذکر شده در لیست زیر را دارند باید قبل از انجام این درمان با یک متخصص مشورت کنند:
- افراد مبتلا به دیابت
- افرادی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنند.
- افرادی که ناراحتی قلبی دارند.
- افرادی که در حال حاضر بیماری عفونی دارند.
اگر فردی به هریک از داروهای مورد استفاده در تزریق بلوک عصبی حساسیت داشته باشد، نمی‌تواند درمان بلوک عصبی را انجام دهد.
روش انجام درمان
این تزریق توسط پزشک انجام می شود به این صورت که بیمار روی تخت دراز کشیده و پزشک ناحیه ای که تزریق باید از آنجا انجام شود را ضد عفونی می کند. سپس بی حس کننده به این ناحیه تزریق می شود و بعد از بی حس شدن ناحیه، پزشک سوزن را وارد محل تزریق کرده و در داخل عصب اکسی پیتال قرار می دهد و دارو را به داخل عصب تزریق می کند.
طول عمر و دوام اثر بلوک های عصبی
موثرترین روش برای تسکین درد، بلوک های عصبی هستند. بعد از تزریق، فرد در عرض ۱۵ دقیقه متوجه کاهش درد خود خواهد شد. این تسکین درد می تواند چندین روز و در مواردی، ۸ الی ۱۲ ماه دوام داشته باشد. افرادی که سردردهای مزمن دارند معمولا سالانه ۳ الی ۴ تزریق دریافت می کنند. به ندرت پیش می آید که فردی در یک دوره ی ۶ ماهه به بیش از ۳ تزریق نیاز داشته باشد. هرچه تعداد تزریق بیشتر باشد، خطر بروز عوارض جانبی ناشی از استفاده ی استروئید نیز بالا می رود.
عوارض جانبی و خطرات
به طور کلی، درمان با بلوک عصبی، روشی ایمن و بی خطر است. با این حال، این روش نیز همانند سایر روش های درمانی، عوارض جانبی و خطرات مختص خود را دارد. در برخی موارد ممکن است توده ای در محل تزریق تشکیل شود که این عارضه بدون مداخله ی پزشکی نیز رفع می شود. عوارض جانبی احتمالی این روش درمانی عبارتند از:
- خونریزی، کبودی، درد یا تحریک در محل تزریق
- واکنش های آلرژیک به داروی تزریقی
- بی حسی، که می تواند موقت یا دائمی باشد.
- عفونت
- آسیب عصبی، (که احتمال بسیار کمی دارد)
- سرگیجه
- سبکی سر
- تشدید سردرد
- عدم بهبود علائم
در موارد بسیار نادر نیز ممکن است فرد در ناحیه ی کوجکی از سر خود دچار ریزش مو شود. احتمال بروز آسیب عصبی در این روش درمانی بسیار پایین است. داروی تزریقی حاوی استروئید است و ممکن است فرد با چندین تزریق با عوارض جانبی جزئی، ناشی از مصرف استروئید مواجه شود.
عوارض جانبی جزئی ناشی از استفاده از استروئید عبارتند از:
- گرگرفتگی
- حالت تهوع
- درد خفیف شکم
- احتباس مایع
- تاری دید
هزینه درمان
هزینه های درمان به روش بلوک عصبی، شامل موارد زیر است:
- هزینه های بیمارستان
- آزمایش های پزشکی
- تجویز دارو
- حق الزحمه جراح که این هزینه بر اساس تجربه وی، نوع و روش مورد استفاده برای درمان و موقعیت مطب، متفاوت خواهد بود.
جمع بندی
روش بلوک عصبی یکی از روش‌های متداول درمان سردردها است. در این روش، پزشک با تزریق یک داروی بی‌حس کننده به اطراف عصب‌ها، از ارسال پیام‌های عصبی به مغز جلوگیری می‌کند. این تزریق باعث تسکین درد و توقف سردرد بیمار میشود. همانند سایر روش‌های درمانی، بلوک عصبی نیز ممکن است عوارض جانبی کوچکی داشته باشد. برخی از این عوارض شامل خونریزی یا کبودی در محل تزریق، بی‌حسی، عفونت، گرگرفتگی، حالت تهوع و سرگیجه می‌شوند.
سوالات متداول
آیا بلوک عصبی برای سردردهای تنشی نیز موثر است؟
نتایج نشان می دهند که بلوک عصب پس سری در درمان سردردهای تنشی مزمن موثر نیست.
بلوک عصب پس سری چه خطرات و عوارضی دارد؟
شایع ترین عارضه ی جانبی این درمان، درد در محل تزریق است. سایر عوارض جانبی نیز عبارتند از، عفونت، خونریزی، سرگیجه، ضعف، بی حسی و سبکی سر که تمامی این عوارض جانبی موقتی هستند و با گذشت ۶ الی ۸ ساعت رفع می شوند.
پس از انجام تزریق بلوک عصبی، چه مدت طول می کشد تا بهبود پیدا کنیم؟
به محض تزریق، تسکین درد را حس خواهید کرد. این تسکین درد می تواند ۱ الی ۲ هفته ادامه داشته و در برخی موارد حتی دائمی نیز باشد.
آیا ممکن است که تزریق بلوک عصبی درد را تشدید کند؟
به دلیل حجم تزریق، اگر تزریق درست در کنار عصب باشد، انبساط بافت ناشی از حجم تزریق در واقع می‌تواند باعث استرس موضعی یا کشش عصب شود و درد را تشدید کند.
آیا ممکن است حین تزریق بلوک عصبی آسیبی به عصب وارد شود؟
این خطر وجود دارد که تزریق موقت بلوک عصبی منجر به آسیب دائمی به عصب ها شوند. اگر این اتفاق بی افتد، بیمار ممکن است به ضعف، بی حسی و فلج دائمی عضلات دچار شود.
بلوک عصب پس سری چقدر طول می کشد؟
تسکین درد ناشی از بلوک عصب پس سری معمولاً چند ماه طول می کشد، اما این مدت زمان ممکن است از بیماری به بیمار دیگر متفاوت باشد. ممکن است لازم باشد که بیمار در طول سال، ۳ الی ۴ تزریق انجام دهد.
اثرگذاری روش بلوک های عصبی برای درمان میگرن چقدر طول می کشد؟
فرد در عرض ۱۵ دقیقه پس از تزریق، کاهش و تسکین درد را حس خواهد کرد. این تاثیر می تواند چندین روز و حداکثر ۸ الی ۱۲ ماه دوام داشته باشد.
آیا روش درمانی بلوک عصبی بی خطر است؟
این روش درمانی بسیار ایمن و بی خطر است اما همانند تمامی روش های درمانی، این روش نیز خطرات و عوارض جانبی مختص خود را دارد. به طور کلی این روش درمانی عوارض جانبی بسیار کمتری نسبت به سایر روش ها دارد. شایع ترین عارضه جانبی این روش عفونت در محل تزریق است.
چه دارویی در بلوک عصبی تزریق می شود؟
داروهایی که تزریق می شود حاوی بی حس کننده های موضعی، استروئیدها و مواد افیونی است. در برخی موارد درد شدید حتی لازم است عصب را با تزریق فنل، اتانول خالص یا با استفاده از سوزن هایی که اعصاب را منجمد یا گرم می کنند، مسدود کنیم.
بعد از تزریق بلوک عصبی چه احساسی خواهم داشت؟
به محض انجام تزریق، تسکین درد را حس خواهید کرد. در برخی موارد ممکن است درد بیمار با از بین رفتن تاثیر داروی بی حسی، عود کند.
چند بار می توان تزریق بلوک عصبی انجام داد؟
بسته به صلاح دید پزشک، می توانید در یک دوره ی ۱۲ ماهه، ۳ الی ۶ تزریق دریافت کنید. توجه داشته باشید که هرچه زودتر نسبت به دریافت تزریق اقدام کنید، شانس موفقیت درمان بیشتر خواهد بود. به ویژه زمانی که این درمان با روش های درمانی دیگر نظیر فیزیوتراپی ترکیب شود، میزان اثر گذاری آن افزایش خواهد یافت.
آیا خودم می توانم بعد از تزریق بلوک عصبی به خانه برگردم؟
معمولا بیماران می توانند بعد از تزریق رانندگی نیز بکنند و در روز بعد، فعالیت های روزمره خود را از سر بگیرند. اثرات بی حسی موضعی تا چندین ساعت از بین می رود اما اثرات داروی استروئید طی چند روز آینده بیشتر می شود.
