مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، که به طور عمومی به عنوان مفصل فک شناخته میشود، یک مفصل حیاتی است که استخوان فک را به جمجمه متصل میکند. این مفصل در هر دو طرف فک وجود دارد و نقش مهمی در حرکت و عملکرد فک دارد. سندرم مفصل گیجگاهی فکی میتواند منجر به درد در محدوده مفصل فک و عضلات کنترل کننده حرکت فک شود. اما تشخیص دقیق علت این سندرم بهطور معمول دشوار است.
درد مفصل گیجگاهی فکی ممکن است به دلیل عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، آرتریت یا آسیب به فک ایجاد شود. برخی از افرادی که با درد فک مواجه میشوند، تمایل دارند دندانهای خود را به هم فشار دهند یا دندان قروچه کنند (براکسیسم). هرچند بسیاری از افراد بدون داشتن سندرم مفصل گیجگاهی فکی، به طور معمول این عادت را دارند. در اغلب موارد، درد و ناراحتی ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی بهطور موقت است و با مراقبت در منزل یا درمانهای غیرجراحی تسکین مییابد. با این حال، برخی شرایط میتوانند درد را تشدید کنند و هیچ درمانی نتواند آن را کاهش دهد.
درمان با استفاده از بلوک عصبی میتواند یک راه حل امیدوارکننده برای کاهش درد مرتبط با سندرم مفصل گیجگاهی فکی باشد. در صورتی که درمانهای غیرتهاجمی نتیجهبخش نباشند، جراحی به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته میشود. این مقاله به شما کمک میکند با علائم، عوامل، تشخیص و درمان سندرم مفصل گیجگاهی فکی آشنا شوید. برای درمان این سندرم، توصیه میشود به یک پزشک متخصص و با تجربه مراجعه کنید، زیرا او با درمانها و کنترل عوارض به درستی آشنا است. همچنین، این اقدام میتواند خطرات، عوارض جانبی و زمان بهبودی پس از درمان را کاهش دهد.
خدمات تخصص ارائه شده توسط دکتر حسین عدلخو-فوق تخصص درد در کلینیک درد نفس
لازم به ذکر است کلیه خدمات بدون نیاز به ببهوشی،بستری و جراحی و فقط با بیحسی موضعی و با استفاده از به روزترین و بهترین دستگاههای روز دنیا میباشد:
- RF (رادیو فرکوئنسی)
- اوزون تراپی
- بلاک عصبی
- تزریق ژل
- تزریق PRP و سلولهای بنیادی
- تزریق بوتاکس
- لیزر پرتوان درد (PLP)
علائم سندرم مفصل گیجگاهی فکی
علائم و نشانه های سندرم مفصل گیجگاهی فکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا حساسیت فک
- درد در یک یا هر دو مفصل گیجگاهی فکی
- درد در گوش و اطراف آن
- مشکل جویدن یا درد هنگام جویدن
- درد صورت
- قفل شدن مفصل که باز کردن یا بستن دهان را دشوار می کند.
سندرم مفصل گیجگاهی فکی همچنین میتواند هنگام باز کردن دهان یا جویدن باعث ایجاد صدای کلیک یا احساس ناخوشایندی شود.
دلایل سندرم مفصل گیجگاهی فکی
در مفصل گیجگاهی فکی حرکت مفصل با حرکات لغزشی ترکیب می شود. قسمت هایی از استخوان ها که در قسمت مفصل با هم در تماس اند با غضروف پوشانده شده اند و توسط یک دیسک کوچک ضربه گیر از هم جدا می شوند که در حالت عادی باعث صاف نگه داشتن حرکت می شود.
در صورت بروز مشکلات زیر ممکن است شخص دچار سندرم دردناک مفصل گیجگاهی فکی شود:
- فرسایش دیسک یا خارج شدن از حالت تعادل
- آسیب دیدن غضروف مفصل در اثر آرتروز
- آسیب دیدن مفصل در اثر ضربه
با این حال در بسیاری از موارد علت سندرم مفصل گیجگاهی فکی مشخص نیست.
عوامل خطر سندرم گیجگاهی فکی
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سندرم مفصل گیجگاهی فکی را افزایش دهند عبارتند از:
- انواع مختلف آرتریت مانند آرتریت روماتوئید و آرتروز
- آسیب فک
- ساییدن یا فشردن طولانی مدت (مزمن) دندان ها
- برخی بیماریی های بافت همبند که باعث بروز مشکلاتی می شوند که می تواند مفصل گیجگاهی فکی را تحت تاثیر قرار دهد.
تشخیص سندرم مفصل گیجگاهی فکی
پزشک یا دندانپزشک با شما درباره علائمتان صحبت می کند و فک شما را معاینه می کند:
- هنگامی که دهان خود را باز و بسته می کنید به صدای و حالت آن دقت کنید.
- به دامنه حرکتی فک خود دقت کنید.
- روی نواحی اطراف فک خود فشار دهید تا نقاط درد یا ناراحتی را شناسایی کنید.
اگر پزشک یا دندانپزشک شما تشخیص دهد که شما مشکوک به سندرم مفصل گیجکاهی فکی هستید ممکن است نیاز به آزمایش های زیر داشته باشید:
- اشعه ایکس دندان برای بررسی دندان ها و فک
- سی تی اسکن برای ارائه تصاویر دقیق از استخوان های درگیر در مفصل
- ام آر آی برای مشخص شدن مشکلات دیسک مفصل یا بافت نرم اطراف آن
در برخی موارد از آرتروسکوپی مفصل گیجگاهی فکی برای تشخیص سندرم مفصل گیجگاهی فکی استفاده می شود. در طول انجام آرتروسکوپی مفصل گیجگاهی فکی پزشک یک لوله نازک و کوچک (کانولا) را به فضای مفصل وارد می کند و سپس یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) برای مشاهده ناحیه مورد نظر و کمک به تشخیص مشکل وارد می شود.
درمان سندرم مفصل گیجگاهی فکی
در برخی موارد علائم سندرم مفصل گیجگاهی فکی بدون درمان از بین می روند. اما اگر علائم ادامه داشته باشند پزشک می تواند گزینه های درمانی مختلفی را به شما توصیه کند که اغلب بیش از یک مورد باید به صورت همزمان انجام شود.
داروها
در کنار سایر درمان های غیر جراحی برخی دارو ها هم می توانند به تسکین درد ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی کمک کنند که عبارتند از:
داروهای مسکن و ضد التهاب
اگر داروهای مسکن بدون نسخه به تسکین درد کمک کنند پزشک یا دندانپزشک شما ممکن است مسکن های قوی تری مانند ایبوپروفن را برای مدتی محدود تجویز کند.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای
این داروها از جمله آمی تریپتیلین، بیشتر برای افسردگی استفاده می شوند اما دوز پایین آنها در برخی موارد برای تسکین درد، کنترل دندان قروچه و بی خوابی استفاده می شود.
شل کننده های عضلانی
مصرف این نوع داروها در برخی موارد به مدت چند روز برای کاهش درد ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی که به دلیل اسپاسم عضلانی ایجاد شده تجویز می شوند.
طب سوزنی
طب سوزنی به طور فزاینده ای برای درمان سندرم مفصل گیجگاهی فکی در حال استفاده است. جلسات درمان معمولا ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می کشد و میانیگن تعداد جلسات شش تا هشت جلسه است. طب سوزنی یک درمان کمکی و منطقی برای کاهش درد کوتاه مدت در بیماران مبتلا به علائم سندرم مفصل گیجگاهی فکی است. در این روش متخصصی که در زمینه طب سوزنی آموزش دیده است با قرار دادن سوزن های بسیار ظریف در نقاط خاصی از بدن دردهای مزمن شما را درمان می کند.
تکنیک های آرامش
کاهش آگاهانه نگه داشتن تنفس و کشیدن نفس های عمیق و منظم می تواند باعث شل شدن عضلات منقبض و در نتیجه کاهش درد شود.
بیوفیدبک
استفاده از درمان رفتاری شناختی و بیوفیدبک میتواند به موثر بودن در کنترل درد کوتاه و بلند مدت برای بیماران مبتلا به سندرم مفصل گیجگاهی فکی کمک کند. در این روشها، بیماران باید درباره اصلاحات رفتاری مشاوره بگیرند که شامل کاهش استرس، رعایت بهداشت خواب، کنترل عادتهای غیر عملکردی (مانند دندان قروچه خوری، جویدن مداد یا یخ و فشردن دندانها) و اجتناب از حرکات شدید فک پایین (مانند باز کردن دهان بیش از حد در هنگام خم شدن، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن) میشود.
با استفاده از دستگاههای الکترونیکی که بر روی سفتی عضلات خاص نظارت میکنند، میتوان به شما در تمرین تکنیکهای آرامشبخش کمک کرد. این تکنیکها به شما کمک میکنند تا عضلات را در وضعیت آرامش قرار داده و تنش را کاهش دهید. برای مثال، با استفاده از بیوفیدبک، میتوانید عملکرد عضلات را کنترل کرده و آنها را به طور فعال آرام کنید.
درمان رفتاری شناختی و بیوفیدبک نیازمند همکاری و تعامل بیمار با تیم درمانی خود است. نیاز است تا بیماران آموزشهای لازم را دریافت کنند و تمرینات در خانه خود را انجام دهند. این روشها نیازمند صبر و پیگیری هستند و نتایج آنها ممکن است به تدریج ظاهر شود.
اهمیت تمرین منظم و پیوسته این تکنیکها در کنترل درد سندرم مفصل گیجگاهی فکی بسیار مهم است. همچنین، مشاوره و همکاری با پزشک متخصص در انتخاب و اجرای بهترین روشهای درمانی برای هر بیمار ضروری است.
درمان های غیر دارویی
درمان های غیر دارویی برای سندرم مفصل گیجگاهی فکی عبارتند از:
آتل ها یا محافظ های دهان (وسایل اکلوزال)
معمولا استفاده از یک وسیله نرم یا سفت که روی دندان ها قرار می گیرد برای بیماران مبتلا به درد فک مفید است اما هنور دلیل فایده آن مشخص نشده است.
فیزیوتراپی
تمرینات فیزیوتراپی مانند کشش و تقویت عضلات می تواند همراه با درمان هایی مانند اولتراسوند، گرمای مرطوب و یخ انجام شود. دقیقا مشخص نیست که چگونه این تمرینات درد را تسکین می دهند.
۱- تمرینات آرامش بخش فک
زبان خود را به آرامی در بالای دهان و پشت دندان های بالایی خود قرار دهید. اجازه دهید دندان هایتان از هم جدا شوند و همزمان عضلات فک خود را شل کنید.
۲-تمرینات ماهی قرمز (باز کردن جزئی)
زبان خود را روی سقف دهان و یک انگشت خود را جلوی گوش یعنی جایی که مفصل گیجکاهی فکی قرار دارد نگه دارید. انگشت وسط یا اشاره خود را روی چانه قرار دهید. فک پایین خود را تا نیمه رها کنید و سپس ببندید. باید مقاومت خفیفی وجود داشته باشد اما باعث ایجاد درد نشود. تمرین دیگر این است که یک انگشت را روی هر مفصل گیجگاهی فکی قرار دهید در حالی که فک پایین خود را تا نیمه باز می کنید و دوباره می بندید. این تمرین را شش بار در یک ست انجام دهید. شما باید هر ست را شش بار در روز تکرار کنید.
۳- تمرینات ماهی قرمز (باز کردن کامل)
زبان خود را روی سقف دهان نگه دارید و یک انگشت را روی مفصل گیجگاهی فکی و انگشت دیگر را روی چانه قرار دهید. فک پایین خود را به طور کامل به عقب حرکت دهید. برای تغییر این تمرین یک انگشت را روی هر مفصل گیجگاهی فکی قرار دهید درحالی که فک پایین و پشت را به طور کامل رها می کنید. این تمرین را در هر ست شش بار تکرار کنید. شما باید هر ست را شش بار در روز انجام دهید.
۴- چین تاک (درست کردن غبغب)
شانه های خود را به سمت عقب ببرید و سینه را بالا نگه دارید سپس چانه را مستقیم به عقب بکشید و یک غبغب درست کنید. سه ثانیه نگه دارید. این حرکت را ده بار تکرار کنید.
۵-مقاومت در برابر باز شدن دهان
انگشت شست را زیر چانه قرار دهید. دهان را به آرامی باز کنید و به آرامی به چانه خود فشار دهید تا حالت مقاومت ایجاد شود. سه تا شش ثانیه نگه دارید و سپس دهان خود را به آرامی ببندید.
۶-در برابر بسته شدن دهان مقاومت کنید.
چانه را با انگشت شست فشار دهید. در حالی که به آرامی به چانه فشار می دهید دهان خود را ببندید. این تمرین به تقویت ماهیچه هایی که هنگام جویدن درگیر می شوند کمک می کند.
۷-زبان بالا
با تماس زبان با سقف دهان به آرامی دهان خود را باز و بسته کنید.
۸-حرکت فک پهلو به پهلو
یک جسم نیم سانتی مانند فشار دهنده های زبان را بین دندان های جلویی خود قرار دهید و به آرامی فک خود را از این طرف به آن طرف حرکت دهید. همانطور که تمرین آسان تر میشود ضخامت جسم بین دندان های خود را با چیدن آن ها روی هم افزایش دهید.
۹-حرکت فک به جلو
یک جسم نیم سانتی را بین دندان های جلویی خود قرار دهید. فک پایین خود را به سمت جلو حرکت دهید تا دندان های پایین جلوتر از دندان های بالا قرار گیرند. همانطور که انجام این حرکت آسان تر میشود ضخامت جسم بین دندان های خود را افزایش دهید.
مشاوره
آموزش و مشاوره می تواند به شما در درک عوامل و رفتارهایی که ممکن است درد شما را تشدید کند موثر باشد بنابراین شما میتوانید از آنها دوری کنید. به عنوان مثال می توان به فشردن یا ساییدن دندان ها، تکیه دادن به چانه یا جویدن ناخن ها اشاره کرد.
جراحی یا روش های درمانی دیگر
اگر دیگر روش های درمانی به بهبود درد شما کمک نکند ممکن است پزشک روش های دیگری را پیشنهاد کند که عبارتند از:
آرتروسنتز
آرتروسنتز یک روش کم تهاجمی است که در آن سوزن های ظریفی به مفصل وارد می شوند. این کار باعث خارج شدن مایع از طریق مفصل می شود در نتیجه مواد زائد و التهاب زا از بین می روند.
تزریقات
تزریق کورتیکواسید به مفصل ممکن است برای برخی بیماران مفید باشد. در برخی موارد نادر هم سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس و …) به عضلات فک که هنگام جویدن درگیر می شوند تزریق می شود و ممکن است درد ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی را تسکین دهد.
آرتروسکوپی مفصل گیجگاهی فکی
در برخی موارد جراحی آرتروسکوپی می تواند به اندازه جراحی مفصل باز برای درمان انواع مختلف سندرم مفصل گیجگاهی فکی موثر باشد. یک لوله ظریف و کوچک (کانولا) در فضای مفصلی قرار داده می شود سپس آرتروسکوپ وارد و برای جراحی از یک ابزار ظریف استفاده می شود. آرتروسکوپی مفصل گیجگاهی فکی خطرات و عوارض کمتری نسبت به جراحی باز مفصل دارد اما محدودیت هایی هم دارد.
کندیلوتومی اصلاح شده
کندیلوتومی اصلاح شده به طور غیر مستقیم مفصل گیجگاهی فکی را نه در خود مفصل بلکه از طریق جراحی فک پایین اصلاح می کند. این روش می تواند برای تسکین درد و قفل شدن فک مفید باشد.
جراحی باز مفصل
اگر درد فک با درمان های غیر تهاجمی برطرف نشود و احتمالا ناشی از یک مشکل ساختاری در مفصل باشد ممکن است پزشک یا دندانپزشک برای ترمیم یا جایگزینی مفصل جراحی باز مفصل (آرتروتومی) را توصیه کند. اما جراحی باز مفصل خطرات بیشتری نسبت به سایر روش های درمانی دارد و بحث درباره مزایا و معایب باید با دقت مورد توجه قرار گیرد. اگر پزشک شما جراحی یا سایر روش ها درمانی را توصیه کرد حتما درباره مزایا و خطرات احتمالی آن صحبت کنید و بپرسید که چه گزینه های درمانی برای شما مناسب است.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
آگاهی بیشتر از عاداتی که منجر به تنش، فشردن فک، دندان قروچه یا جویدن مداد می شود به شما کمک می کند تا از انجام این کارها پرهیز کنید. شما می توانید با رعایت نکات زیر علائم سندرم مفصل گیجگاهی خود را کاهش دهید:
- اجتناب از استفاده بیش از حد عضلات فک: غذاهای نرم بخورید. غذا را به قطعات کوچک برش دهید. از غذا های چسبناک یا جویدنی دوری کنید. از جویدن آدامس خودداری کنید.
- کشش و ماساژ: پزشک، دندانپزشک یا فیزوتراپ می تواند به شما نشان دهد که چگونه تمریناتی انجام دهید که عضلات فک شما را تقویت کنند و چگونه عضلات را ماساژ دهید.
- گرما یا سرما: استفاده از کمپرس گرم و مرطوب یا یخ در کنار صورت ممکن است به کاهش درد کمک کند.
چه زمانی باید برای درمان سندرم مفصل گیجگاهی فکی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فک شما دچار درد یا حساسیت مداوم شده است یا اگر نمی توانید فک خود را به طور کامل باز یا بسته کنید لازم است به پزشک مراجعه کنید. دندانپزشک یا متخصص مفصل گیجگاهی فکی می توانند درباره دلایل و درمان های احتمالی مشکل با شما صحبت کنند. احتمالا شما باید ابتدا درباره علائم خود با پزشک یا دندانپزشک صحبت کنید. اگر درمان های پیشنهادی او به اندازه کافی درد شما را کاهش ندهد ممکن است لازم باشد به متخصص مراجعه کنید.
آنچه می توانید انجام دهید.
شاید لازم باشد فهرستی از سوالاتی زیر تهیه کنید و به آن ها پاسخ دهید:
- علائم از چه زمانی شروع شد؟
- آیا قبلا هم این مشکل پیش آمده بود؟
- آیا اخیرا میزان اضطراب شما افزایش یافته است؟
- آیا سردرد، گردن درد یا دندان درد مکرر داشته اید؟
- چه داروهای و مکمل هایی را به طور منظم مصرف می کنید؟
از پزشک یا دندانپزشک خود چه انتظاری دارید؟
احتمالا پزشک برخی سوال های زیر را از شما می پرسد:
- آیا درد شما ثابت است یا موقتی؟
- آیا هر فعالیتی باعث ایجاد درد می شود؟
- آیا وقتی فکتان را حرکت میدهید صدا ایجاد میشود یا تکان میخورد؟ آیا حرکت دادن فک دردناک است؟
- آیا باز کردن دهان به طور معمول مشکل است؟
پزشک یا دندانپزشک بر اساس پاسخ، علائم و نیازهای شما سوالات بیشتری می پرسد. اگر از پیش با این سوالات آشنا باشید می توانید از زمانتان بهترین استفاده را ببرید.
نکات مهم
درمان سندرم مفصل گیجگاهی فکی وابسته به علت و شدت بیماری است. در بسیاری از موارد، با استفاده از روشهای خانگی میتوان سندرم مفصل گیجگاهی فکی را با موفقیت درمان کرد، مانند تغییر وضعیت بدن یا کاهش استرس. اما اگر مشکل شما ناشی از یک بیماری مزمن مانند آرتریت است، تنها تغییر در شیوه زندگی کافی برای درمان آن نخواهد بود. آرتریت میتواند مفصل را به طور تدریجی خراب کند و درد را تشدید کند. با این حال، برای علائم آرتریت روشهای درمانی متعددی وجود دارد.
بیشتر موارد سندرم مفصل گیجگاهی نیاز به تغییر در عادات زندگی دارند و احتمالاً باید همراه با داروها برای کاهش درد و ناراحتی استفاده شوند. در موارد نادر، نیاز به درمانهای تهاجمی وجود دارد. بنابراین، مهم است که با پزشک خود در مورد گزینههای درمانی مناسب برای شما صحبت کنید و وی اطلاعات لازم را درباره وضعیت شما بداند. با توجه به تشخیص پزشک، روشهای درمانی مناسب برای شما تعیین خواهد شد.
سوالات پرتکرار
آیا سندرم مفصل گیجگاهی فکی قابل درمان است؟
مفصل گیجگاهی فکی می تواند به دلایل مختلفی مانند ضربه یا استرس مدوام ایجاد شود، بنابراین درمان علائم مستقیما با درمان یا کاهش وضعیتی که باعث ایجاد آنها شده است مرتبط است. با این حال بسیاری از بیماران متوجه می شوند استفاده از درمان های خانگی علائم سندرم مفصل گیجگاهی فکی را طی هفته ها یا ماه ها بهبود میبخشد. حتی در برخی موارد این علائم خود به خود برطرف می شوند.
آیا سندرم مفصل گیجگاهی فکی یک مشکل جدی است؟
با وجود اینکه برخی بیماری ها خود به خود برطرف می شود سایر افراد ممکن است با علائم جدی تری مواجه شوند که توصیه می شود در صورت امکان از درمان های تهاجمی مانند جراحی اجتناب کنند زیرا هنوز شواهد کافی برای اثبات کارآمدی این روش های غیر قابل برگشت وجود ندارد. درمان های مختلفی برای سندرم مفصل گیجگاهی فکی وجود دارد. اگر یک درمان به رفع مشکل شما کمک نکرد می توانید با کمک پزشک روش دیگری را جایگزین کنید.
اگر سندرم مفصل گیجگاهی فکی درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
سندرم مفصل گیجگاهی فکی بیماری خطرناکی نیست اما اگر درمان نشود ممکن است باعث ناراحتی و تنش بسیار مدوام در قسمت فک و اطراف آن شود. همچنین ممکن است این مفاصل آسیب دیده ملتهاب شوند و حتی ممکن است به دندان های شما آسیب وارد شود. شما مجبور نیستید این درد و ناراحتی را تحمل کنید و بهتر است با یک پزشک یا دندانپزشک صحبت کنید.
آیا سندرم مفصل گیجگاهی فکی قابل درمان است؟
به این نکته توجه کنید که علائم و ناراحتی ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی برای اکثر بیماران خود به خود برطرف میشود. شیوه های خود مراقبتی ساده معمولا باعث کاهش علائم بیمار می شود.
بهترین دارو برای سندرم مفصل گیجگاهی فکی چیست؟
مسکن های بدون نسخه و داروهای ضد التهاب مانند تینول ایبوپروفن بهترین داروها برای کاهش درد سندرم مفصل گیجگاهی فکی هستند. در برخی شرایط که بیمار درد شدیدی دارد ممکن است پزشک داروی قوی تری تجویز کند اما حتی در این صورت هم احتمالا مسکن های ایبوپروفن تجویز می شود نه مسکن های افیونی.
افراد مبتلا به سندرم مفصل گیجگاهی فکی چگونه باید بخوابند؟
اگر از درد ناشی از سندرم مفصل گیجگاهی فکی رنج می برید خوابیدن به پشت برای شما مناسب تر است. خوابیدن به پشت چند مزیت دارد: به فک فشار وارد نمیشود، سر،گردن و شانه در موقعیت مناسبی قرار می گیرند.
چرا علائم سندرم مفصل گیجگاهی فکی شب ها بدتر می شوند؟
چون شب شما مستعد دندان قروچه و فشار وارد کردن به فک هستید. فشردن دندان ها و فک در شب معمولا به این دلیل است که بدن شما تلاش می کند راه هوایی خود را باز نگه دارد.
