یائسگی و پوکی استخوان: تشخیص و درمان + پیشگیری

یائسگی (پایان قاعدگی که معمولاً بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی اتفاق می‌افتد) میتواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد در نتیجه استخوان‌ها نازک میشوند و تراکم آنها کاهش می‌یابد و ممکن است به راحتی بشکنند. کاهش سطح استروژن که در دوران یائسگی اتفاق می‌افتد منجر به افزایش تحلیل استخوان می‌شود. یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی) میتواند باعث کاهش توده استخوانی شود. پیش‌بینی می‌شود که به طور متوسط زنان در پنج سال اول پس از یائسگی تا ۱۰ درصد از توده استخوانی خود را از دست میدهند. برای کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان  عواملی مانند رژیم غذایی، ورزش و سبک زندگی نقش مؤثری دارند. پیشگیری بهترین راه مقابله با پوکی استخوان اما روش های درمانی هم برای این مشکل وجود دارند. در این مقاله به طور مفصل به موضوع یائسگی و پوکی استخوان پرداخته می‌شود.

یائسگی چگونه بر پوکی استخوان تاثیر میگذارد؟

اوج توده استخوانی زنان در بازه سنی ۲۵ تا ۳۰ سالگی رخ می‌دهد. در این مرحله، رشد اسکلت متوقف می‌شود و استخوان‌ها در حالت قوی‌ترین و ضخیم‌ترین خود قرار دارند. پوکی استخوان یک وضعیت پیشرونده است که در آن استخوان‌ها ساختار ضعیفی دارند و خطر شکستگی در آنها بیشتر می‌شود. یائسگی، علت شایع‌ترین پوکی استخوان است. هورمون زنانه استروژن نقش کلیدی در حفظ استحکام استخوان دارد. با تغییرات هورمونی در دوران یائسگی، سطح استروژن در حدود سن ۵۰ سالگی شروع به نوسان می‌کند و کاهش پیدا می‌کند. اینکه استروژن باعث کاهش سرعت تجزیه طبیعی استخوان می‌شود، به آن کمک می‌کند که استخوان‌ها ضعیف نشوند. با کاهش استروژن در دوران یائسگی، سرعت از دست دادن استخوان به طرز قابل توجهی افزایش می‌یابد.در سراسر جهان، یکی از هر ۳ زن بالای ۵۰ سال و یکی از هر ۵ مرد در طول عمر خود با شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان مواجه می‌شوند.

استرادیول یکی از هورمون‌هایی است که به طور طبیعی در بدن تولید میشود. اثرات استرادیول به وضوح در زنان یائسه دیده میشود. در طول این فرایند زنان به طور طبیعی سطوح پایین تری از استرادیول دارند چون تخمدان‌ها دیگر آن را تولید نمیکنند در نتیجه چرخه قاعدگی متوقف میشود. این تغییرات اغلب باعث نوسانات خلقی، خشکی واژن، افزایش دمای بدن و تعریق شبانه میشود. با گذشت زمان کاهش سطح استرادیول میتواند منجر به پوکی استخوان شود.

ویتامین دی و کلسیم از دیگر مواد مغذی هستند که در سلامت استخوان نقش دارند. ویتامین دی به بدن شما اجازه میدهد کلسیم را جذب کند. کلسیم برای ساختن استخوان‌های قوی و سالم لازم است. بدون ویتامین دی و کلسیم کافی استخوان‌ها ممکن است در دوران کودکی به درستی تشکیل نشوند و فرد در بزرگسالی دچار پوکی استخوان و در نهایت شکستگی استخوان شود. حتی اگر در رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت کنید، اما ویتامین دی کافی مصرف نکنید بدن شما آن کلسیم را جذب نمیکند.

تشخیص پوکی استخوان در زنان یائسه

پوکی استخوان بهتر است با استفاده از یک روش تخصصی اشعه ایکس به نام جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA یا DEXA) تشخیص داده میشود. اسکن DXA تراکم استخوان را معمولاً در قسمت تحتانی ستون فقرات و در قسمت فوقانی لگن اندازه گیری میکند.

نتایج اسکن DXA به صورت Z-score و T-score گزارش میشود. Z-score توده استخوانی شما را با آنچه برای یک فرد هم سن و سال شما انتظار میرود مقایسه میکند. T-score نشان میدهد که توده استخوانی شما چقدر با یک فرد که بیشترین توده استخوانی را دارد متفاوت است. امتیازهای T به صورت زیر تفسیر میشوند:

• بین ۱ و ۱- تراکم طبیعی استخوان را نشان میدهد.
• بین ۱- و ۲.۵- نشان دهنده استئوپنی است: این به معنای کاهش تراکم استخوان است، اما نه به اندازه‌ای که بتوان آن را پوکی استخوان نامید. حتی اگر استخوانها تراکم کمتری دارند، خطر شکستگی با حداقل ضربه بسیار کم است.
• کمتر از ۲.۵- نشان دهنده پوکی استخوان است: کاهش قابل توجه تراکم استخوان به معنای خطر بسیار بالاتر شکستگی با کمترین ضربه است.

درمان پوکی استخوان در دوران یائسگی

هر نوع درمان پزشکی برای پوکی استخوان دارای مزایا و خطرات خاص خود است. قبل از انتخاب و شروع درمان این موارد را با پزشک خود درمیان بگذارید. پزشک شما روش درمانی را بر اساس سن، سلامت و عوامل خطر شکستگی توصیه میکند.

درمان های پزشکی پوکی استخوان عبارتند از:

• بیس فسفونات‌ها
• تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)
• هورمون درمانی یائسگی (MHT، که قبلاً به عنون درمان جایگزینی هورمون یا HRT شناخته میشد.)
• مکمل های ویتامین دی و کلسیم
• دنوزومب
• هورمون پاراتیروئید

بیس فسفونات‌ها

سلول‌های استخوانی به طور مداوم در حال شکستن و تجدید هستند. بیس فسفونات‌ها با تداخل در فرایند تجزیه و جلوگیری از جذب سلول‌های استخوانی از تحلیل استخوان جلوگیری میکنند.

بیس فسفونات‌ها را میتوان به صورت قرص روزانه، هفتگی یا ماهانه یا انفوزیون داخل وریدی یک بار در سال مصرف کرد. این داروها فقط برای درمان پوکی استخوان ثابت یا شکستگی در زنان بالای ۷۰ سال مبتلا به پوکی استخوان در دسترس هستند. شایع ترین عارضه جانبی مصرف قرص‌های بیس فسفونات‌ها ناراحتی دستگاه گوارش (معده و روده) است که بیشتر به شکل رفلاکس معده تجربه میشود. یک عارضه جانبی بسیار نادر استئونکروز فک است که با مرگ سلول‌های استخوان فک و بهبودی طولانی مدت همراه است.

SERMs

بدن زنان در بسیاری از بافت‌های خود از جمله بافت استخوانی حاوی گیرنده‌های استروژن است. این گیرنده‌ها به هورمون استروژن پاسخ میدهند.

تعدیل کننده‌های انتخابی استروژن (SERMs) داروهایی هستند که با مسدود کردن اثر استروژن در برخی از مکان‌های گیرنده عمل میکنند؛ در حالی باعث ایجاد اثر استروژن در برخی دیگر میشوند. آنها در استخوان مانند استروژن عمل میکنند و منجر به افزایش تراکم استخوانی عمدتاً در ستون فقرات (کمتر در لگن) میشوند.

عوارض جانبی احتمالی SERMs شامل افزایش دمای بدن و تا حدی افزایش خطر لخته شدن خون در رگ‌ها (ترومبوز ورید عمقی یا DVT) است.

هورمون درمانی یائسگی (MHT)

MHT علائم یائسگی مانند اختلال خواب، خشکی واژن، افزایش دمای بدن و تعریق شبانه را تسکین میدهد. MHT در دوران یائسگی همچنین میتواند از تحلیل استخوان جلوگیری کند. شروع MHT بلافاصله پس از یائسگی حداکثر نتایج را به همراه خواهد داشت.

MHT اولین درمان برای پوکی استخوان در زنان زیر ۶۰ سال است مگر اینکه دلیل پزشکی برای عدم مصرف آن وجود داشته باشد. برخی از مطالعات نشان داده اند که MHT میتواند تراکم استخوان را حدود پنج درصد در دو سال اول افزایش دهد.

به طور متوسط MHT خطر شکستگی استخوان را تا ۴۰ درصد کاهش میدهد. پس از قطع MHT روند از دست دادن استخوان مجدداً شروع میشود.

کارشناسان بین‌المللی بیان کرده‌اند که مزایای MHT برای زنان سالم در دوران یائسگی بسیار بیشتر از خطرات آن است. اگر تصمیم به استفاده از MHT برای سلامت استخوان دارید توصیه میشود با مشورت پزشک معالج خود این کار را انجام دهید. مطمئن شوید که با خطرات و مزایای این درمان را کاملاً آشنا شده‌اید. یکی از راه‌های درمان پوکی استخوان در زنان یائسه استفاده از هورمون درمانی استروژن همراه با پروژسترون است.

تیبولون

تیبولون نوعی قرص هورمون درمانی با دوز پایین برای درمان علائم یائسگی است. شواهدی وجود دارند که نشان میدهد تبیولون اثرات مفیدی بر استخوان دارد و منجر به افزایش تراکم معدنی استخوان و کاهش خطر شکستگی میشود.

مکمل‌های ویتامین دی و کلسیم

ویتامین دی بدن را قادر به جذب کلسیم میکند و کلسیم برای حفظ تراکم استخوان ضروری است. در دوران یائسگی ممکن است برای زنان مکمل‌های ویتامین دی و کلسیم تجویز شود.

مصرف بیش از حد مکمل کلسیم با افزایش خطر بیماری قلبی مرتبط است؛ بنابراین توصیه میشود مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم را برای دستیابی به میزان مصرف روزانه ۱۳۰۰ میلی گرم به حداکثر برسانید. با این حال به برخی زنان توصیه میشود در صورتی که نمیتوانند این میزان کلسیم را از طریق مواد غذایی تامین کنند از مکمل کلسیم استفاده کنند.

قرار گرفتن روزانه در معرض نور خورشید میتواند تولید ویتامین دی را افزایش داده و به سلامت استخوان‌ها کمک کند.

دنوزومب

دنوزوماب یک دارو است که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شود. این دارو در دسته بندی درمانی پس از یائسگی در افرادی که سابقه شکستگی استخوانی داشته‌اند یا دچار پوکی استخوان هستند و سن آنها ۷۰ سال یا بیشتر است، استفاده می‌شود. دنوزوماب به صورت تزریق زیرپوستی دو بار در سال تجویز می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که این دارو می‌تواند شکستگی‌های مهره، لگن و سایر مناطق را در زنان یائسه کاهش دهد.

دنوزوماب به طور کلی خوب تحمل می‌شود؛ با این حال، برخی عوارض جانبی نادر ممکن است شامل عفونت پوستی، بثورات پوستی، سطوح کلسیم کمتر و درد مفاصل باشند. یک عارضه جانبی بسیار نادر از جمله ائونکروز فک نیز گزارش شده است. اگر دنوزوماب به شما تجویز شده است، مناسب است با دندانپزشک خود درباره مصرف آن مشورت کنید.

هورمون پاراتیروئید

هورمون پاراتیروئید به صورت تزریق روزانه زیر پوستی تجویز میشود. تشکیل استخوان و جذب کلسیم از روده و کلیه را افزایش میدهد. مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی ممکن است برای درمان هورمون پاراتیروئید ضروری باشند و باید تحت نظر پزشک متخصص یا متخصص غدد مصرف شود. هیچ مطالعه طولانی مدتی در مورد این دارو وجود ندارد.

به دلیل خطر عوارض جانبی، درمان با هورمون پاراتیروئید به یک دوره ۱۸ ماهه در طول عمر محدود میشود و محدودیت‌های خاصی برای استفاده از آن در پوکی استخوان وجود دارد. به نظر میرسد این درمان در کاهش انواع شکستگی در زنان یائسه به جز شکستگی لگن بسیار مفید است.

کاهش خطر پوکی استخوان در دوران یائسگی

در دوران یائسگی میتوانید با دنبال کردن چند توصیه برای سبک زندگی، خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهید:

• مصرف روزانه ۱۳۰۰ میلی گرم کلسیم در رژیم غذایی. این میزان معادل حدود ۳ تا ۴ وعده غذایی لبنی است. انواع مختلفی از غذاهای غیر لبنی حاوی کلسیم وجود دارند، مانند: سویا یا نوشیدنی بادام غنی از کلسیم، توفو سفت، بادام، آجیل برزیلی، ماهی ساردین یا ماهی سالمون کنسرو شده.
• فعالیت بدنی منظم و مناسب با تحمل وزن از جمله تمرینات مقاومتی با وزنه را روزانه انجام دهید (این تمرینات را همیشه زیر نظر مربی انجام دهید).
• سطح ویتامین دی مورد نیاز بدن را حفظ کنید. ویتامین دی به جذب کلسیم در بدن کمک میکند. ویتامین دی پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید در پوست ساخته میشود و مقدار بسیار کمی از آن در برخی غذاهای وجود دارد. سطح ویتامین دی را میتوان با یک آزمایش خون ساده اندازه گیری کرد.
• از مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید.
• از استعمال دخانیات خودداری کنید (کشیدن سیگار با خطر افزایش ابتلا به پوکی استخوان همراه است).
• از مصرف بیش از حد کافئین خودداری کنید.

این عادت سبک زندگی بهتر است از سنین جوانی شروع شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد.

رژیم غذایی برای خطر پوکی استخوان در زنان یائسه

هیچ رژیم غذایی استخوان ساز خاصی برای زنان یائسه وجود ندارد، اما توصیه میشود از نکات استاندارد برای داشتن تغذیه سالم پیروی کنید و از چهار گروه غذایی اصلی استفاده کنید:

• میوه و سبزیحات
• غذاهای روزانه
• کربوهیدرات‌ها شامل پاستا، نان و و سیب زمینی
• پروتیئن شامل ماهی، تخم مرغ و حبوبات/ لوبیا

اگرچه کلسیم برای سلامت استخوان لازم است، اما پس از یائسگی نیازی به خوردن غذاهای غنی از کلسیم اضافی نیست. مصرف توصیه شده غذایی ۷۰۰ میلی گرم کلسیم در روز است. اگر پوکی استخوان دارید و دارو مصرف میکنید ممکن است پزشک مصرف روزانه کلسیم بیشتری را توصیه کند. مکمل‌های کلسیم با دوز بالاتر در دسترس هستند.

کلسیم در میوه‌های خشک، حبوبات، پودینگ برنج، شیر سویا، محصولات غنی شده مانند آب پرتغال و غلات صبحانه و به میزان کمتری در لوبیا پخته شده و پنیر یافت میشود.

از آنجا که ویتامین دی باعث جذب کلسیم میشود برای سلامت استخوان‌ها مهم است. ویتامین دی عمدتاً با قرار گرفتن در معرض نور خورشید دریافت میشود، اما سایر منابع غذایی شامل تخم مرغ و ماهی روغنی هم مفید هستند. توصیه میشود که بزرگسالان در تمام طول سال روزانه ۱۰ میکروگرم مکمل ویتامین دی مصرف کنند.

اگر چه کلسیم و ویتامین دی از مواد مغذی مفید برای استخوان هستند، اما بسیاری موارد دیگر هم در سلامت استخوان نقش دارند.

ویتامین K پروتئینی به نام استئوکلسین که مورد نیاز برای ساختن استخوان جدید است را فعال میکند. در انواع غذاهای معمولی از جمله گوشت و ماهی وجود دارد. این ویتامین همچینی به صورت مکمل قابل مصرف است.

ویتامین‌های B هم برای سلامت استخوان مورد نیاز است. ویتامین B12 برای سلول‌های استخوان ساز مهم است. B12 در گوشت گوسفند، کبد ماهی سالمون، صدف، پنیر و تخم مرغ یافت میشود. منابع مورد نیاز برای گیاهخوران عبارتند از عصاره مخمر، نوشیدنی های سویا و غلات صبحانه غنی شده.

منیزیم به کاهش از دست دادن استخوان کمک میکند و برای معدنی شدن و همچنین متابولیسم و ویتامین دی لازم است. این منیزیم در شیر، سبزیجات سبز، ماهی و آجیل و همچنین مکمل وجود دارد.

 فعالیت بدنی خطر پوسیدگی استخوان در زنان یائسه را کاهش میدهد

ورزش منظم در طول زندگی میتواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهد. انجام برخی فعالیت‌های بدنی در بیشتر روزهای هفته بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه لازم است. دو نوع فعالیت بدنی که بیشترین تاثیر را برای استخوان‌ها دارند، تمرینات تحمل وزن و تمرینات مقاومتی هستند. فعالیت بدنی علاوه بر کاهش از دست دادن استخوان، قدرت عضلانی، تعادل و تناسب اندام را بهبود میبخشد و همچنین میزان افتادن و احتمال شکستگی را کاهش میدهد.

هنگام تصمیم گیری برای برنامه ورزشی خود از متخصص مراقبت‌های پزشکی کمک بگیرید. توصیه‌های کلی عبارتند از:

• از فعالیت‌هایی که ضربه‌های زیاد دارند یا نیاز به حرکات ناگهانی و شدید دارند خودداری کنید.
• ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده روی سریع، تای چی، رقص و تمرین با وزنه را انجام دهید.
• فعالیت هوازی را دو یا سه بار در هفته انجام دهید.
• تمرینات قدرتی (مقاومی) را یک یا دو بار در هفته انجام دهید.
• تمرینات انعطاف پذیری یا کشش را در برنامه خود بگنجانید.

ورزش تحمل وزن

ورزش تحمل وزن به هر تمرینی که پاها و ساق‌ها که وزن بدن را تحمل میکند را تحت تاثیر قرار میدهد گفته میشود. به عنوان مثال میتوان به پیاده روی، دویدن، تنیس و رقص اشاره کرد. مطالعات برای ارزیابی اثرات تمرینات تحمل وزن، بهبود شدید توده استخوانی را هنگامی که این فعالیت با شدت بالا انجام میشود (به عنوان مثال راه رفتن با سرعت بالا یا دویدن) نشان میدهد.

تمرین مقاومتی

ورزش‌های مقاومتی، همچنین به عنوان تمرینات قدرتی شناخته می‌شوند. در این نوع تمرینات، از انواع وزنه‌ها برای ایجاد مقاومت استفاده می‌شود، مانند وزنه‌های ماشینی، دمبل‌ها و وزنه‌های مچ پا.

تمرینات مقاومتی به افزایش توده عضلانی کمک می‌کنند و فشار را بر روی استخوان‌های منطقه مورد نظر اعمال می‌کنند. علاوه بر این، تمرینات مقاومتی شامل تمریناتی است که از وزن بدن خود به عنوان بار استفاده می‌کنند، مانند بارفیکس که در آن بار یا فشار بر روی شانه‌ها و بازوها قرار می‌گیرد.

سؤالات پرتکرار

چرا یائسگی باعث پوکی استخوان میشود؟

استروژن از استخوان‌های شما محافظت میکند. هنگامی که وارد دوران یائسگی میشوید سطح استروژن شما کاهش می‌یابد. در برخی موارد این کاهش استروژن میتواند منجر به از دست دادن استخوان شود.

آیا میتوان تراکم استخوان را پس از یائسگی بازسازی کرد؟

برای نازک شدن شدید استخوان، داروهای تجویزی وجود دارند که میتوانند روند از دست دادن استخوان را کاهش دهند یا متوقف کنند، استخوان جدید بسازند، تراکم استخوان را افزایش دهند و به کاهش خطر شکستگی استخوان کمک کنند. شما نمیتوانید به طور کامل از دست دادن استخوان ناشی از افزایش سن را متوقف کنید، اما میتوانید پیشرفت آن و خطر پوکی استخوان را کاهش دهید.

آیا میتوان از دست دادن استخوان پس از یائسگی را معکوس کرد؟

خیر، پوکی استخوان را نمیتوان به طور کامل معکوس کرد و قابل درمان نیست؛ اما برخی روش‌های درمانی و سبک زندگی شما میتواند به بهبود وضعیت استخوان کمک کند. پزشک شما همچنین ممکن است داروهایی برای کمک به بازسازی و کاهش از دست دادن استخوان برای شما تجویز کند.

موثرترین درمان برای پوکی استخوان پس از یائسگی چیست؟

موثرترین راه برای درمان پوکی استخوان در دوران یائسگی استفاده از دوز بالای هورمون درمانی استروژن به همراه پروژسترون (HT) یا استروژن درمانی (ET) به مدت ۶ ماه برای کاهش تحلیل استخوان و سپس کاهش دوز به یک سطح پایین تر برای سال‌های بعد است.

آیا درمان جایگزین هورمونی (HRT) به پوکی استخوان کمک میکند؟

HRT باعث افزایش سطح استروژن میشود در نتیجه میتواند به جلوگیری از تحلیل استخوان و کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی کمک کند.

اگر در حال حاضر به پوکی استخوان یا خطر بالای شکستگی استخوان مبتلا شده‌اید، HRT میتواند به تقویت استخوان‌ها و کاهش احتمال شکستگی کمک کند.

پوکی استخوان چقدر سریع پیشرفت میکند؟

به طور طبیعی هر سال مقداری استخوان از بین میرود، اما میزان از دست دادن استخوان در ۵ تا ۱۰ سال پس از یائسگی به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. سپس برای چندین سال تجزیه استخوان با سرعتی بسیار بیشتر از ساختن استخوان جدید اتفاق می‌افتد. این فرایندی است که در نهایت باعث پوکی استخوان میشود.

اگر پوکی استخوان دارید و در دوران یائسگی هستید چه کارهایی باید انجام دهید؟

اگر پوکی استخوان دارید از فعایت‌هایی که شامل چرخاندن ستون فقرات یا خم شدن به جلو از کمر است، مانند دراز و نشست‌های معمولی، لمس انگشتان پا یا تاب دادن چون گلف خودداری کنید. اینها بهترین راه‌ها برای قوی و سالم نگه داشتن استخوان‌ها هستند. درباره قوی نگه داشتن استخوان‌ها خود و برای جلوگیری از سقوط بیشتر مطالعه کنید.

آیا قهوه باعث پوکی استخوان میشود؟

دوزهای بالای کافئین (۸۰۰ میلی گرم) میتواند میزان کلسیمی که از طریق ادرار دفع میشود را دو برابر کند. کافئین بیش از حد ممکن است با افزایش خطر پوکی استخوان مرتبط باشد.