با افزایش سن، تراکم استخوانی کمتر شده و قدرت و استحکام استخوانها نیز با سرعت بیشتری رو به تحلیل میروند. چنانچه تراکم استخوانی شما به مقدار زیادی کم شده باشد، پزشک ابتلا به پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) را عامل اصلی این عارضه معرفی خواهد کرد. پوکی استخوان قابل درمان نبوده و تنها با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو میتوان شدت آن را کاهش داد یا جلوی پیشرفت آن را گرفت. داروهای پوکی استخوان میتوانند مواد معدنی مورد نیاز استخوان را تامین کرده و از شکستگی آن جلوگیری کنند. برخی از این داروها به تولید استخوان کمک کرده و برخی دیگر نیز روند کاهش تراکم استخوانی را متوقف میکنند. زمانی که صحبت از داروهای پوکی استخوان میشود، گزینههای متعددی وجود دارند که داشتن شناخت و دانش قبلی در مورد آنها میتواند تا حد زیادی مفید باشد. از اینرو، در این مقاله با انواع داروهای پوکی استخوان، نحوه مصرف و عوارض جانبی آنها بیشتر آشنا خواهید شد.
خدمات تخصص ارائه شده توسط دکتر حسین عدلخو-فوق تخصص درد در کلینیک درد نفس
لازم به ذکر است کلیه خدمات بدون نیاز به ببهوشی،بستری و جراحی و فقط با بیحسی موضعی و با استفاده از به روزترین و بهترین دستگاههای روز دنیا میباشد:
- RF (رادیو فرکوئنسی)
- اوزون تراپی
- بلاک عصبی
- تزریق ژل
- تزریق PRP و سلولهای بنیادی
- تزریق بوتاکس
- لیزر پرتوان درد (PLP)
داروهای پوکی استخوان چه عملکردی دارند؟
در طول مراحل مختلف زندگی، استخوانها قابلیت شکستن و بازسازی را دارند. با افزایش سن، به ویژه پس از دوران یائسگی در خانمها، فرایند فرسایش استخوانها شتاب میگیرد. این به این معنی است که سرعت تخریب استخوان بیشتر از روند بازسازی آن است و این باعث تخریب و ضعف تراکم استخوانها میشود. به خاطر اهمیت این مسئله، برخی داروها طراحی شدهاند تا به کاهش سرعت تجزیه استخوان و در نتیجه کاهش خطر شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان کمک کنند. همچنین، برخی داروها قابلیت تسریع فرآیند ساخت و بازسازی استخوان را دارند. هر دو نوع این داروها به تقویت مکانیسم و ساختمان استخوان کمک میکنند و احتمال شکستگی را کاهش میدهند.
انواع داروهای پوکی استخوان
داروهای پوکی استخوان به دو دسته تقسیم میشوند:
- داروهای ضدجذب: مانع از جذب مواد معدنی استخوان توسط سلولهایی به نام استئوکلاست (استخوان خوار) میشوند. این داروها شامل بیس فسفوناتها، دنوزوماب، استروژنها، کلسی تونین و غیره میشوند.
- داروهای آنابولیک: موجب تقویت ساختمان استخوان شده و استخوانسازی را تحریک میکند. داروی روموزوزوماب (Evenity) و تری پاراتید (Forteo) از این نوع هستند.
برخی از داروهای پوکی استخوان میتوانند در هر دوی این دستهها قرار بگیرند. نوع دارویی که پزشک تجویز خواهد کرد به عوامل متعددی اعم از وضعیت بیماری شما و اینکه برای پیشگیری یا درمان پوکی استخوان استفاده میشود، بستگی دارد. استفاده از یک نوع داروی پوکی استخوان، برای تمامی موارد نیز مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیست. برای مثال، دارویی که برای درمان پوکی استخوان در زنان بعد از سن یائسگی تایید شده، ممکن است برای درمان پوکی استخوان در مردان مورد تایید این سازمان نباشد. از اینرو، دارو فقط باید توسط پزشک تجویز شده و طبق دستور مصرف شود.
بیس فسفوناتها
رایجترین دسته از داروهایی که برای درمان پوکی استخوان در مردان و زنان استفاده میشود، بیس فسفوناتها هستند. این داروها موجب کاهش سرعت تحلیل تراکم استخوانی میشوند. اصلیترین بیس فسفوناتها عبارتند از:
- آلندرونات (بینوستو، فوزاماکس): این قرص یک بار در روز یا یک بار در هفته مصرف خواهد شد.
- ایباندرونیت (بونیوا): این دارو تنها برای درمان پوکی استخوان در زنان بعد از یائسگی استفاده میشود. این دارو به صورت قرص ماهانه ۱ بار، یا به صورت تزریق داخل وریدی و هر ۳ ماه یکبار دریافت میشود.
- ریزدرونات (اکتونل، آتلویا): این قرص با توجه به تجویز پزشک یک بار در روز، یک بار در هفته یا یک بار در ماه باید مصرف شود.
- زولدرونیک اسید (زومتا، رکلاست): سالانه ۱ مرتبه به صورت تزریق داخل وریدی دریافت شود.
آیا مصرف این دسته از داروها قطع خواهد شد؟
برای بررسی عملکرد داروها، باید به طور مرتب توسط پزشک خود چک شوید. اگر بعد از گذشت ۵ سال از مصرف این داروها وضعیت بهتری داشته باشید، یعنی دچار شکستگی استخوانی نشوید و تراکم استخوانی شما نیز ثابت باشد، ممکن است پزشک موقتا مصرف دارو را قطع کند. اثر این داروها تا مدتی پس از قطع مصرف در بدن باقی میماند. این یعنی حتی بعد از قطع مصرف این داروها همچنان از مزایای آنها بهرهمند خواهید بود.
عوارض جانبی
رایج ترین عوارض جانبی قرصها عبارتند از:
- حالت تهوع
- ناراحتی معده و سوزش مری
- دل درد
چنانچه قرصها دقیقا طبق دستور پزشک مصرف شوند، احتمال بروز عوارض و سایر مشکلات کمتر خواهد بود. تزریق داخل وریدی ممکن است باعث بروز تب، سردرد و تا ۳ روز درد عضلانی شود.
عوارض جانبی نادر
با اینکه احتمال بروز موارد زیر بسیار کم بوده و غیر محتمل است اما هم مصرف به صورت قرص و هم تزریق داخل وریدی ممکن است باعث بروز مشکلات زیر شود:
- مصرف این داروها برای بیش از ۳ الی ۵ سال میتوانند احتمال شکستگی استخوان ران را افزایش دهد.
- ممکن است با مصرف بیش از ۴ ساله این داروها یا مصرف استروئیدها، دچار استئونکروز فکی (ONJ) ناشی از دارو شوید. استئونکروز فکی به حالتی گفته میشود که بعد از کشیدن دندان یا سایر موارد مشابه، استخوان فک شخص دیگر قادر به بهبود یافتن نباشد.
دنوزوماب
اگر احتمال شکستگی استخوانی زیاد باشد، پزشک ممکن است دنوزوماب (اکسجوا و پرولیا) تجویز کند. همچنین دنوزوماب زمانی که بیس فسفوناتها بر روی شخص اثر مثبتی نداشته باشند یا بنا به دلایل دیگری بیمار قادر به استفاده از آنها نباشد، تجویز میشوند. بسته به نوع دارویی که مصرف میکنید، واکسن دنوزوماب را هر ۱ الی ۶ ماه یکبار باید دریافت کنید.
آیا مصرف آن قطع خواهد شد؟
مدت زمان مصرف این دارو قاعده سفت و سختی ندارد. این دارو برخلاف بیس فسفوناتها در بدن باقی نمیماند. در حین مصرف این دارو بهتر است تا مراجعه منظمی به پزشک داشته باشید تا میزان عملکرد دارو و همچنین بروز عوارض جانبی آن ارزیابی شود.
عوارض جانبی
مصرف دنوزوماب ممکن است منجر به کاهش سطح کلسیم در بدن شود، بنابراین قبل از شروع مصرف این دارو باید اطمینان حاصل شود که میزان کلسیم و ویتامین D در بدن به اندازه کافی بالا است.
علاوه بر این، با مصرف این دارو احتمال بروز عفونت، به ویژه عفونتهای پوستی، افزایش مییابد. در صورت مشاهده علائم زیر، باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- تب و لرز
- قرمزی و تورم پوست
- درد قلبی
- درد یا سوزش هنگام تولید ادرار
علاوه بر این، عوارض جانبی رایج دیگری که ممکن است در اثر مصرف این دارو رخ دهند عبارتند از:
- درد عضلانی یا استخوانی، به ویژه در ناحیه کمر، دست و پا
- مشکلات پوستی از قبیل خارش، پوست خشک، قرمزی، تاول و پینه بستن پوست
روموسوزوماب (Evenity)
این داروی جدید جزو پادتنهای تَکتیره یا آنتیبادی مونوکلونال بوده که برای درمان پوکی استخوان پس از یائسگی مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) است. این دارو مادهای موسوم به اسکلروستین (Sclerostin) در بدن را که کنترل استخوانسازی را بر عهده دارد، مهار میکند. نوع دو مرحلهای این دارو، از طرفی به استخوانسازی کمک کرده و از سوی دیگر مانع کاهش تراکم استخوانی میشود که هردوی آنها طی یک مرحله تزریق میشوند. درد مفصلی و سردرد از جمله شایعترین عوارض مصرف این دارو هستند. همچنین، مصرف روموسوزوماب میتواند احتمال بروز حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ را افزایش دهد. چنانچه سابقه حمله قلبی یا سکته دارید، نباید این دارو را مصرف کنید.
این دارو را چگونه باید مصرف کرد؟
روموسوزوماب به صورت زیرجلدی در زیر شکم، ران یا بازو تزریق میشود که این تزریق باید توسط پزشک انجام شود. روموسوزوماب معمولاً ماهانه ۲ مرتبه و در طول ۱ سال تزریق میشود. تزریق روموسوزوماب بخشی از یک برنامه درمانی کامل است که شامل مصرف کلسیم و ویتامین D نیز میشود. مکملها را باید طبق دوز توصیه شده پزشک مصرف کنید.
عوارض جانبی
روموسوزوماب میتواند عوارض جدی ایجاد کند. چنانچه علائم زیر را داشتید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- درد جدید یا غیرعادی در ران، لگن یا کشاله ران
- درد یا بی حسی فک
- قرمزی یا متورم شدن لثه، شل شدن دندانها، عفونت لثه
- سطح پایین کلسیم در بدن، اسپاسم یا انقباض عضلانی، بی حسی یا احساس گزگز (در اطراف دهان، یا در انگشتان دست و پا)
شایعترین عوارض جانبی روموسوزوماب عبارتند از:
- سردرد
- درد مفصلی
در صورت بروز علائم مربوط به حساسیت یا واکنش آلرژیک نسبت به این دارو اعم از کهیر، اختلال در تنفس، تورم گلو یا صورت، حساسیت شدید پوستی، تب، گلو درد، سوزش چشم، سوزش پوست، قرمزی پوست، تاول و پوسته پوسته شدن پوست فورا به پزشک مراجعه کنید.
چنانچه علائم حمله قلبی یا سکته مغزی اعم از درد یا فشار در قفسه سینه، تنگی نفس، احساس سبکی سر، بیحسی یا ضعف ناگهانی، اختلال در بینایی یا تکلم، یا از دست دادن تعادل را دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
داروهای هورمونی
از داروهای هورمونی نیز میتوان برای درمان پوکی استخوان استفاده کرد، اما برخی از این داروها میتوانند عوارض جانبی جدی ایجاد کنند.
هورمون پاراتیروئید
این دارو تحت عنوان آبلوپاراتید (تیملوس) یا تری پاراتید (فورتئو) تجویز شده و باعث استخوانسازی میشود. این دارو زمانی تجویز میشود که تراکم استخوانی بسیار پایین یا سابقه شکستگی استخوانی داشته باشید. این دارو باید به صورت روزانه تزریق شده و طی حداکثر ۲ سال مصرف شود. سپس، برای کمک به حفظ تراکم استخوانی باید از داروی دیگری استفاده کنید. رایجترین عوارض ناشی از این دارو عبارتند از سرگیجه، سردرد و حالت تهوع.
کلسیتونین (میاکالسین)
این دارو به شکل تزریقی یا اسپری عرضه میشود و فقط برای زنانی که حداقل پنج سال از دوران یائسگی گذشتهاند، مناسب استفاده است. استفاده از این دارو تنها به جلوگیری از شکستن استخوانهای ستون فقرات کمک میکند. به دلیل احتمال ارتباط مصرف کلسیتونین با بروز سرطان، سازمان غذا و داروی آمریکا توصیه میکند که این دارو تنها در صورت عدم امکان مصرف سایر داروها استفاده شود. تحقیقات نشان میدهد که کلسیتونین نمیتواند به اندازه بیسفسفوناتها یا دنوزوماب از شکستگی استخوانهای غیر از ستون فقرات جلوگیری کند.
استروژن
استروژن، داروی هورمونی دیگری است که به درمان پوکی استخوان در زنان یائسه کمک میکند اما در عین حال میتواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد:
- لخته شدن خون
- سرطان سینه
- سرطان آندومتر
- بیماری قلبی
از اینرو، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) توصیه میکند که این دارو را در مدت زمان کوتاه، با دوز پایین و تنها در صورتی که احتمال شکستگی استخوان زیاد است، مصرف کنید.
تعدیلکننده انتخابی گیرنده استروژن یا SERMs
تعدیلکننده انتخابی گیرنده استروژن یاSERMs، مزایای مشابه هورمون استروژن را داشته اما عوارض جانبی جدی ندارند. رالوکسیفن (اویستا) نیز میتواند احتمال ابتلا به سرطان سینه را کاهش دهد. اما با مصرف این قبیل داروها، همچنان احتمال ایجاد لخته خون و سکته کردن وجود دارد. پزشک میتواند در رابطه با مزایا و معایب هر نوع دارو به شما مشاوره دهد.
کدام نوع داروها برای درمان پوکی استخوان مناسب هستند؟
پزشک بهترین نوع دارو که مناسب شرایط شما باشد را بر اساس شدت پوکی استخوان شما و با در نظر گرفتن عوامل زیر، تجویز خواهد کرد:
جنسیت
برخی از داروها برای زنان و برخی دیگر برای مردان موثرتر هستند.
سن
برخی از داروها برای افراد جوان و زنانی که به تازگی یائسه شدهاند، مناسب بوده و برخی دیگر برای افراد مسن و زنانی که به مدت طولانی یائسه بودهاند، موثرتر است.
سهولت استفاده
داروها هم به صورت قرص و هم تزریقی در دسترس هستند. برخی از این داروها به طور روزانه و برخی سالانه یکبار مصرف میشوند. مناسبترین نوع دارو به سهولت در استفاده از آن نیز بستگی دارد.
هزینه
داروهای تزریقی به معنای مراجعه به مطب پزشک هستند که این داروها نسبت به قرصهایی که میتوانید در منزل مصرف کنید، هزینه بیشتری خواهند داشت. میتوانید پوشش بیمه درمانی خود را نیز برای کاهش هزینه درمان بررسی کنید.
سابقه پزشکی
اگر بیماری کلیه، سابقه سرطان سینه یا سرطان مری داشته باشید، برخی از داروها برای شما تاثیرگذاری بهتری نسبت به سایر آنها خواهند داشت.
پرسشهای متداول
متداولترین دارویی که برای درمان پوکی استخوان تجویز میشود کدام دارو است؟
معمولا اولین انتخاب برای درمان پوکی استخوان بیس فسفوناتها هستند. بیس فسفوناتها عبارتند از آلندرونات (فوساماکس) به صورت یک قرص در هفته و ریزدرونات (اکتونل) یک قرص در هفته یا به صورت ماهانه.
بی خطرترین دارویی که برای درمان پوکی استخوان استفاده میشود کدام است؟
ریزیدرونات (با نام تجاری آکتونل و آتلویا) که احتمال شکستگی استخوان ستون فقرات و لگن را کاهش میدهد. ریزیدرونات هم برای پیشگیری و هم برای درمان پوکی استخوان مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا میباشد. میتوان این دارو را یکبار روزانه، یکبار در هفته یا در ماه مصرف کرد.
کدام داروها باعث افزایش تراکم استخوانی میشوند؟
فوزاماکس و برخی دیگر اعم از آکتونل، بونیوا و رکلاست موجب افزایش استخوانسازی شده و به پیشگیری و درمان پوکی استخوان یا کاهش خطر شکستگی استخوان نیز کمک میکنند.
آیا مصرف داروهای پوکی استخوان ارزش خطراتشان را دارد؟
بسته به نواحی مختلف بدن (اعم از ستون فقرات، لگن یا استخوانهای سایر نواحی) مصرف داروهای پوکی استخوان احتمال شکستگی را ۵۰ تا ۷۰ درصد کم میکنند که این امر با وجود احتمال بروز عوارض جانبی نادر ناشی از مصرف این قبیل داروها، احتمال بروز سایر مشکلات را به حد زیادی کاهش میدهد.
کدام نوع داروی پوکی استخوان یک بار در سال تزریق میشود؟
داروی تزریقی زولدرونیک اسید برای درمان پوکی استخوان در زنان یائسه یا در مردان یا برای درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان در افرادی که گلوکوکورتیکوئید مصرف میکنند یک بار در سال انجام میشود.
اگر داروی درمان پوکی استخوان مصرف نکنم چه اتفاقی میتواند رخ دهد؟
با عدم درمان پوکی استخوان، احتمال شکستگی استخوانها بیشتر میشود. به طوری که، حتی کارهای ساده مثل عطسه یا سرفه کردن، چرخیدن ناگهانی یا برخورد با سطحی سخت نیز میتواند منجر به شکستگی استخوان شود. این امر میتواند باعث شود که حس کنید استخوانهای شما مثل پوسته تخم مرغ هستند و به همین دلیل از انجام فعالیتهای مورد علاقه خود محروم بمانید.
شایعترین عوارض جانبی قرص بیس فسفونات چیست؟
ناراحتی معده و سوزش مری از شایعترین عوارض جانبی قرص بیس فسفونات هستند. حین مصرف این دارو باید به مدت ۳۰ الی ۶۰ دقیقه دراز نکشید یا خم نشوید تا دارو در داخل مری باز نشود. اکثریت بیماران با رعایت این نکات دچار عوارض جانبی نمیشوند. قرص بیس فسفونات توسط معده خوب جذب نمیشود، به همین دلیل مصرف آن با معده خالی به همراه یک لیوان بزرگ آب توصیه میشود. با مصرف این دارو نباید تا ۳۰ الی ۶۰ دقیقه چیزی بخورید.
آیا بیس فسفوناتهای تزریقی مزیتی نسبت به قرص آن دارند؟
مصرف فرم تزریقی بیسفسفوناتها، از جمله ایباندرونات و زولدرونیک اسید، باعث بروز ناراحتی معده نمیشود و مصرف ماهانه یا سالانه این فرم تزریقی از مصرف روزانه و هفتگی فرم قرصی آن راحتتر است. در برخی بیماران، مصرف بیسفسفونات تزریقی ممکن است منجر به بروز علائمی شبیه به آنفولانزا شود، اما با استفاده از استامینوفن میتوان این علائم را کنترل کرد.
کدام دسته از افراد نباید بیس فسفونات مصرف کنند؟
در موارد زیر نباید بیس فسفونات مصرف کرد:
- داشتن آلرژی یا حساسیت به آنها.
- داشتن مشکلات مری اعم از پارگی، سوراخ شدن، تنگ شدن، یا اختلال در بلع
- بیماری شدید کلیه
- در صورتی که قادر نباشید به مدت ۳۰ دقیقه به حالت عمودی بنشینید.
- پایین بودن سطح کلسیم در خون
آیا مصرف بیس فسفوناتها ارزش ریسکش را دارند؟
هرچه خطر شکستگی استخوانی شما بیشتر باشد، احتمال اینکه بیس فسفوناتها بتوانند از آن جلوگیری کنند، بیشتر خواهد بود. هرچقدر احتمال شکستگی استخوانی شما کمتر باشد نیز احتمال جلوگیری بیس فسفونات از این امر کمتر خواهد شد. با ابتلا به پوکی استخوان یا سابقه شکستگی استخوان، مصرف بیس فسفونات میتواند احتمال شکستگی استخوان را کاهش دهد.
بهترین جایگزین برای بیس فسفوناتها کدام دارو است؟
داروی دنوزوماب (پرولیا) در سالهای اخیر به عنوان بهترین جایگزین برای بیس فسفوناتها در درمان پوکی استخوان پس از یائسگی معرفی شده است. در زنان مبتلا به پوکی استخوان که در معرض خطر بالای شکستگی هستند یا در زنانی که نمیتوانند بیس فسفوناتها را مصرف کنند، بهترین جایگزین دنوزوماب است.
بیس فسفوناتها چه مدت باید مصرف شوند؟
بیس فسفونات رایجترین داروی درمان پوکی استخوان بوده و معمولا برای ۳ الی ۵ سال باید مصرف شود. پس از گذشت این مدت زمان، تداوم مصرف این دارو طبق صلاحدید پزشک تعیین میشود.
آیا ممکن است که مصرف داروهای پوکی استخوان به استخوانها آسیب برساند؟
یکی از عوارض نادر مصرف بیس فسفونات و دنوزوماب شکستگی یا ترک استخوان ران است. این نوع آسیب که به شکستگی آتی پیک (غیرطبیعی) استخوان فمور یا ران معروف است، میتواند باعث درد در منطقه ران یا کشاله ران شود. در ابتدا، این شکستگی آتی پیک به طور تشخیص ناپذیری رخ میدهد و سپس به تدریج بدتر میشود.
علاوه بر این، مصرف بیس فسفونات و دنوزوماب میتواند باعث بروز استئونکروز فکی شود. در این عارضه نادر، زمانی که دندان کشیده شود یا سایر مشکلاتی برای استخوان فک ایجاد شوند، روند بهبودی استخوان فک کند یا حتی بهبودی نیابد. این موارد عمدتاً در افراد مبتلا به سرطان استخوان و با مصرف دوزهای بالای بیس فسفونات مشاهده میشود.
